Ratusz Piłata jest jedną z najokazalszych kaplic kompleksu dróżkowego w Kalwarii Zebrzydowskiej, wznoszącą się na wzniesieniu nazwanym Górą Moria.

Historia

Sprowadzony na polecenie Bernardynów komisarz Ziemi Świętej o. Chryzostom a Capranica w 1604 r. przekonał wahającego się Mikołaja Zebrzydowskiego do fundacji polskiej Jerozolimy. Capranica w imieniu generała zakonu Bernardynów o. Franciszka a Soza nadał Zebrzydowskiemu tytuł syndyka Ziemi Świętej, co przesądziło o budowie kompleksu kalwaryjnego. W 1605 r. o. Benedykt Gąsiorowski poświęcił i wmurował kamień węgielny pod budowę pierwszej (z cyklu zaplanowanych) stacji Męki Chrystusa. Trwającą budowę pierwszych kaplic wydłużył jednak rokosz, który wszczął Zebrzydowski przeciw królowi Zygmuntowi III Wazie. Wskutek konfliktu z królem pierwsze budynki, w tym Ratusz Piłata, poświęcono dopiero w 1609 r. Już w czasie trwającej budowy, w 1608 r. odprawiono pierwsze nabożeństwo pasyjne z udziałem lokalnej ludności.

Część centralna kaplicy o planie krzyża greckiego miała być pierwotnie nakryta kopułą z latarnią, a boczne ramiona miały mieć swoje własne nakrycia półkopułowe. W czasie konserwacji przeprowadzonej przez o. Jana Kapistrana Połanieckiego w l. 1754-1759 zmieniono nakrycie dachowe na dach zbliżony do namiotowego z pięcioma latarniami. W l. 1905-1910 dokonano gruntownego odnowienia kaplicy, przywracając pierwotną formę przekrycia budynku i dobudowując do ściany frontowej kamienny balkon wsparty na czterech kolumnach. Ta zmiana sprawiła, że usunięto kamienną arkadę, podtrzymująca drewnianą balustradę z kolumnami po bokach, na których wsparty był dach pulpitowy. W czasie wspomnianej restauracji dodano ciosowy cokół i obłożono kaplicę ciosowymi płytami. Wtedy też usunięto schodki kamienne prowadzące do wejścia na chór muzyczny. Początkowo w kaplicy mieściły się trzy ołtarze, z których nie zachował się żaden z obrazów. W pierwszej ćwierci XIX w. malowidła do ołtarza gł. wykonał Jan Jerzyczek, który był autorem szeregu obrazów w czasie zainicjowanej przez o. Gaudentego Thynella restauracji kaplic. W 1906 r. wykonano w Ratuszu polichromię, a w 1989 r. budynek pokryto blachą. W l. 2007-2013 budynek poddano renowacji w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską (klasztor beneficjentem Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego).

Kościół Ratusza Piłata stanowi dziesiątą stację w przebiegu dróżek Pana Jezusa i jest punktem granicznym między ich pierwszą częścią nazwaną Drogą Pojmania a drugą zw. Drogą Krzyżową. Od Ratusza rozpoczynają się także wielkopiątkowe misteria Męki Pańskiej, które otwiera odczyt dekretu przez Piłata.

Opis

Ratusz Piłata zlokalizowany jest na zboczu wzgórza zw. Moria, na terenie wsi Bugaj, w otoczeniu lasu i Kaplicy Świętych Schodów. Budynek reprezentuje styl architekta Paulusa Baudartha. Budynek na planie krzyża greckiego z umieszczonym od strony zach. balkonem. Wzniesiony z łamanego kamienia, który na zewn. obłożono ciosową okładziną. Detale architektoniczne, belkowanie, gzymsy i sklepienia wykonano z otynkowanej cegły, a cokół, obramienia portali, okien i balkon z ciosów piaskowca. Przestrzeń środkową nakrywa kopuła z latarnią, a ramiona krzyża dachy siodłowe, zamknięte trójkątnymi frontonami i ozdobione sygnaturkami. W elewacji zewn. podziały horyzontalne: cokół i belkowanie; w elewacji frontowej na osi gł. znajdują się: wejście gł., wejście na chór muzyczny, korona z baldachimem i trójkątny przyczółek. Elewacje wew. ścian nie zawierają żadnych podziałów architektonicznych, dlatego cała uwaga odbiorcy skupia się na stiukach w pendentywach i czaszy kopuły, w której dekoracje z ornamentu okuciowego rozmieszczone zostały w kształcie ośmioramiennej gwiazdy. Trzy ramiona krzyża nakryte są sklepieniem krzyżowym, a skrzydło zach. sklepieniem beczkowym. Do wnętrza światła dostarcza latarnia kopuły i sześć otworów okiennych, spośród dziewięciu pierwotnych. Trzy otwory wejściowe są zlokalizowane w zach. ramieniu krzyża, przy czym jedno prowadzi na chór muzyczny i dostępne jest tylko z przenośnych schodków. Główny portal wejściowy jest opracowany kamieniarsko – zamknięty półkolistą archiwoltą, którą zdobią: antytetycznie ustawione do siebie gałązki palmowe i korona cierniowa w kluczu łuku, w węgarach kaboszony i zwisające z ornamentu wisiory w kształcie szyszek. Nad portalem znajduje się kamienny balkon, na którym ustawiono barokowe figury Jezusa i dwóch Arcykapłanów.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

Oprac. Mirosław Płonka, OT NID w Krakowie, 15-09-2017 r.