Zestawienie kubatury Wieczernika z innymi budynkami w jego otoczeniu oraz wpisanie w układ przestrzenny i krajobraz alejki kasztanowców sprawia, że kaplica w kontekście krajobrazu naturalnego stanowi barokową scenografię, konstruującą przestrzeń modlitewną pątników. 

Historia

Fundowane przez Mikołaja Zebrzydowskiego założenie kalwaryjne zostało oparte na dziele Christiana Kruik van Adrichema, wg którego nabożeństwo Męki Chrystusa dzieli się na Via Captivitatis (Drogę Pojmania) i Via Crucis (Drogę Krzyżową). Cały obchód wedle tekstu Adrichema miał rozpoczynać się od Wieczernika. Kaplica nazwana Wieczernikiem na ziemiach Zebrzydowskiego została wybudowana wg projektu Paulusa Baudartha w l. 1614-1615, a zatem dosyć późno jak na pierwszą kaplicę-stację całego nabożeństwa, biorąc pod uwagę fakt, że wcześniej zostają wzniesione takie obiekty, jak np. Dom Annasza czy Dom Kajfasza, stanowiące w myśli Adrichema czwartą i szóstą stację Drogi Pojmania. Budynek Wieczernika znajdował się na terenie Jerozolimy, w otoczeniu m. in. budynków arcykapłanów i to przesądziło o jego posadowieniu. Takie ułożenie Wieczernika zachowało zamysł autora rozmieszczenia przestrzennego kalwarii Feliksa Szczęsnego Żebrowskiego i pierwotny przebieg trasy Drogi Pojmania z czasów Mikołaja Zebrzydowskiego – obchód Męki Pańskiej musiał rozpoczynać się na Górze Moria, kolejno przechodzono przez Cedron do Góry Oliwnej, by znowu wrócić na to miejsce do znajdującego się w otoczeniu Wieczernika Domu Annasza i Domu Kajfasza. W 1632 r. Jan Zebrzydowski zmienił przebieg tej trasy, budując kaplicę Pożegnania Chrystusa z Apostołami, czym sprawił, że Wieczernik przestał być w ogóle stacją Dróżek Pana Jezusa. Pierwotnie zamontowane były w kaplicy trzy ołtarze, przy czym zostały zamienione w 1 tercji XIX w. nowymi późnobarokowymi nastawami ołtarzowymi z tematycznymi malowidłami Jana Jerzyczka. W 1908 r. dokonano gruntownej restauracji Wieczernika, przywracając dach mansardowy kryty dachówką (zmieniony w toku przemian dziejowych na kryty gontem dach dwuspadowy). W 1926 r. Karol Polityński wykonał polichromię kaplicy. Kompleksowa renowacja wnętrz miała miejsce w 1989 r., w czasie której odnowiono ołtarze i polichromię.

Obiekt wyznacza dziewiątą stację Dróżek Matki Boskiej w cyklu Boleści. W obchodzie Dróżek Pana Jezusa Wieczernik został zastąpiony kaplicą Pożegnania z Apostołami.

Opis

Budynek zlokalizowany na wzniesieniu nazwanym Górą Syjon (na pd. od Lanckorońskiej Góry). W otoczeniu Wieczernika znajduje się kaplica Domu Kajfasza, Domu Annasza oraz Domu Matki Boskiej. Budynek reprezentuje styl architekta pierwszych kaplic stacyjnych Paulusa Baudartha. Zbudowana na planie prostokąta została wzniesiona z łamanego kamienia, przy czym dekoracje architektoniczne wykonano z ciosów skalnych oraz otynkowanej cegły. Prostokątny budynek nakrywa dach mansardowy, zwieńczony sygnaturką. Podziały elewacji zewn. poprowadzono za pomocą wspartych na kamiennym cokole rustykowanych pilastrów toskańskich, które podtrzymują masywne belkowanie. W elewacjach dłuższych ramion prostokąta pilastry wydzielają po dwa pola i jedno w krótszych bokach; zewnętrzne pilastry stykają się ze sobą, ujmując narożniki. Do wnętrza prowadzą trzy wejścia: jedno znacznie większe półkoliste, dwa boczne w ścianie pd. i pn. dostępne są po kamiennych schodkach (obydwa prowadzą do empor). W elewacjach wew. podziały poprowadzone tylko za pomocą obiegającego u góry kaplicę belkowania, rozdzielającego partię ścian od sklepienia klasztornego. Światło do wnętrza wpada przez 8 okien, rozmieszczonych po cztery w dłuższych bokach. Obramienia wejścia gł. i okien rustykowane. Wyposażenie stanowią wsparte na toskańskich filarach empory, prospekt organowy oraz późnobarokowy ołtarz z XIX w.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

Oprac. Mirosław Płonka, OT NID w Krakowie, 15-09-2017 r.