Swoją historią stanowi doskonałą ilustrację do wielowiekowości powstawania kompleksu polskiej Jerozolimy i zaangażowania licznych pokoleń w jej zachowanie. Z kaplicą wiąże się lokalny zwyczaj dotknięcia dłuższej belki krzyża Chrystusa i przejścia na klęczkach wokoło nastawy ołtarzowej. 

Historia

Wg nabożeństwa do Męki Chrystusa Christiana Kruik van Adrichema upadek Chrystusa miał zostać zasygnalizowany trzy razy w czasie cyklu Drogi Krzyżowej. Zgodnie z tym wzorcem w rozplanowaniu przestrzennym polskiego theatri Terrae Sanctae od samego początku była brana pod uwagę stacja trzeciego upadku. Początkowo wyznaczała ją kamienna figura upadającego Chrystusa, podobna do dwóch poprzednich, wcześniejszych. Autorem tejże figury był nieznany artysta, który wykonał ją przed 1724 r. W 1754 r. podjęto decyzję o budowie obiektu sakralnego, który stałby się obudową i otuliną dla posągu Chrystusa. Fundatorem kościoła był podskarbi zatorski i oświęcimski – Franciszek Rusocki. W czasie prac o. Gaudentego Thynella br. Jan Tuliński wykonał barokowo-klasycyzujące retabulum, w którym zamontowano obraz Pieta, będący od 1767 r. własnością Bernardynów. Również w tym czasie, w l. 1793-1833 przeprowadzono restaurację znajdujących się w kościele organów. Konsekracja i uznanie budynku za kościół miała miejsce dopiero w 1823 r., kiedy to bp Grzegorz Ziegler konsekrował obiekt. W 1841 r. przeprowadzono staraniem o. Wawrzyńca Wysoczyńskiego pierwsze odnowienie kościoła, a za czasów gwardiana Letusa Moslera w 1850 r. zbudowano na dachu wieżyczkę z sygnaturką. W 1892 r. miało miejsce kolejne odnowienie kościoła staraniem rezydenta Rudolfa Wagi, w 1904 r. wykonano nowy cokół i nową wieżyczkę, a w 1913 r. konserwowano kościół, usuwając bieżące usterki. W 1959 r. dokonano renowacji posągu Chrystusa, a w 1972 r. renowacji organów.

Obiekt wyznacza 20-stą stację Dróżek Pana Jezusa w cyklu Drogi Krzyżowej i piątą stację Dróżek Matki Boskiej, zaliczaną do cyklu Boleści.

Opis

Kościół zlokalizowany jest na najbardziej stromym zboczu Góry Żar (zw. Golgotą). Prowadzi do niego wyznaczona szeregiem drzew brukowana droga, przechodząca w monumentalne schody. Kościół reprezentuje stylistykę baroku. Wzniesiono go na planie prostokąta z półkolistą apsydą od pn. i prostokątną zakrystią od pd. W elewacjach zewn. dłuższych boków dwie kondygnacje: dolna o podziałach ramowych, górna rozdzielona kontynuującymi te podziały zdwojonymi lizenami (dwiema na narożach i jedną pośrodku), podtrzymującymi belkowanie. Dwa wejścia ustawione w ścianach wsch. i zach. na przestrzał. Część prostokątną nakrywa dach siodłowy z ośmioboczną wieżyczką na sygnaturkę; nad apsydą półkopuła. W elewacjach wew. podziały poprowadzone za pomocą marmoryzowanych pilastrów, nad którymi wykonano odcinki architrawu i fryzu, podtrzymujące gzyms, obiegający całe wnętrze i rozdzielający ściany od sklepienia kolebkowego z lunetami (a w partii apsydy od sklepienia hemisferycznego). W ścianach flankujących apsydę dwie nisze, w których umieszczono figury Matki Boskiej i Jana Ewangelisty, zaś w lunetach wymalowano postaci Proroków. Na wyposażenie składają się: rokokowe organy na parapecie wklęsło-wypukłym, kamienna figura upadającego pod krzyżem Chrystusa, nad którą rozciąga się baldachim. Na belkach krzyża od strony nawy umieszczono werset z Księgi Izajasza: „Vere languores nostros ipse tulit: et dolores nostros ipse portavit.” (pol. „On się obarczył naszym cierpieniem, On dźwigał nasze boleści” Iz 53,4). Figura razem z retabulum, w którym umieszczono ofiarowany w 1767 r. Bernardynom wizerunek Piety stanowi formę nastawy ołtarzowej, pomiędzy której elementami pątnicy przemieszczają się na kolanach. Zachowała się również oryginalna szachownicowa posadzka.

Zabytek dostępny.

Oprac. Mirosław Płonka, OT NID w Krakowie, 15-09-2017 r.