Po wywołanym przez siebie rokoszu, Zebrzydowski zupełnie wycofał się z życia politycznego i zaczął praktykować życie ascety. Zakończenie budowy pustelni w 1617 r. zamknęło pierwszy etap budowy założenia kalwaryjnego, bo sam fundator zaczął podupadać na zdrowiu. 

Historia

Starosta lanckoroński Mikołaj Zebrzydowski postawił pierwszą pustelnię na Górze Żar już w l. 90. XVI wieku. Początkowo był to niewielki drewniany domek, służący do kontemplacji Męki Pańskiej. Chęć posiadania pustelni była najbardziej pierwotną myślą Mikołaja Zebrzydowskiego, od której wzięła się budowa całego kompleksu kalwaryjnego. Budowa murowanej pustelni zeszła na plan dalszy, bo zaczęły powstawać pierwsze obiekty wyznaczające stacje nabożeństwa Męki Pańskiej. Zamiar budowy pustelni nie został jednak całkowicie porzucony. W momencie, gdy wznoszone obiekty stacji Męki Pańskiej stawały się coraz bardziej popularne i coraz chętniej odwiedzane, Zebrzydowski postanowił wznieść swoją własną pustelnię z dala od dróżek, na szczycie Góry Żar. W l. 1616-1617 w okolicach ruin po zamku barwałdzkim stanęła pustelnia p. w. Pięciu Braci Męczenników Polskich z kaplicą św. Marii Magdaleny. Materiału budowlanego pod budynek dostarczyła sama ruina zburzonego z rozkazu Kazimierza Jagiellończyka zamku. Zebrzydowskiemu bardzo zależało na wykończeniu pustelni w jak najszybszym czasie, ponieważ już wtedy uskarżał się na dokuczający mu ból nóg. Pustelnia, składająca się z czterech izb i kaplicy, miała stać się miejscem, w którym na starość miał osiąść Mikołaj Zebrzydowski. Odnowienie obiektu miało miejsce dopiero w l. 1901-1903 za czasów kustosza o. Felicjana Fierka.

Obiekt nie wyznacza żadnej ze stacji Dróżek Kalwaryjskich. Obecnie składa się z sześciu izb. Od 1945 r. w pustelni nikt nie mieszkał, dlatego popadła w ruinę, ale od 1999 r. odbudowano ją i konserwowano.

Opis

Budynek zlokalizowany na Górze Żar, w otoczeniu starodrzewu. Reprezentuje styl pierwszych kaplic kompleksu kalwaryjnego projektu Paulusa Baudartha, ale znacznie zatarty z racji prowadzonych przebudów. Pustelnia została wybudowana na planie prostokąta; obecnie jest sześcioizbowa z mniejszą i węższą kaplicą św. Marii Magdaleny (całość podpiwniczona). Obiekt wybudowano z łamanego kamienia (z ruiny zamku barwałdzkiego) i pokryto tynkiem. Elewacje zewn. pustelni podzielone za pomocą cokołu, narożnych pilastrów toskańskich (podtrzymujących belkowanie); kaplica dekorowana tylko za pomocą obiegającego ją belkowania. Budynek pustelni i kaplicy nakrywają dwa oddzielne dwuspadowe dachy. Dach pustelni wieńczy barokowa sygnaturka. W szczycie kaplicy fresk przedstawiający chwałę Pięciu Braci Pustelników Polskich. Otwory okienne i otwory drzwiowe opracowane dekoracyjnie w ciosach piaskowca. Zdobienia wew. późnobarokowe. Na wyposażenie składa się m. in. piec kaflowy oraz malowidła zw. z męczeństwem Pięciu Braci Pustelników i wizerunek Marii Magdaleny w kaplicy.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

Oprac. Mirosław Płonka, OT NID w Krakowie, 15-09-2017 r.