Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ruiny zespołu klasztornego Karmelitów Bosych - Zabytek.pl

ruiny zespołu klasztornego Karmelitów Bosych


klasztor 1714 - 1724 Zagórz

Adres
Zagórz, Klasztorna 32

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. sanocki, gm. Zagórz - miasto

Monumentalne ruiny wybudowanego w początkach XVIII w.klasztoru Karmelitów Bosych na zagórskim Marymoncie są pozostałościami jednego z nielicznych klasztorów warownych w Polsce.

Relikty późnobarokowego zespołu o wybitnych walorach krajobrazowych należą do najciekawszych zabytków regionu, są też wizytówką Zagórza.

Historia

Budowę zespołu klasztornego rozpoczęto w pocz. XVIII w. z fundacji Jana Franciszka Stadnickiego, chorążego nadwornego koronnego i wojewody wołyńskiego oraz jego córki Anny. Zakonników wprowadzono w 1714 r. do częściowo wykończonego budynku klasztornego, wtedy rozpoczęto budowę kościoła. Ukończono go w 1733 r. Równolegle z budową kościoła i klasztoru powstały zabudowania gospodarcze zespołu, szpitalik dla weteranów wojennych, a po 1730 r. mury obronne z fortyfikacjami. Autorstwo kościoła przypisywane jest architektowi holenderskiemu Tylmanowi z Gameren, pracującemu wówczas dla zakonu karmelitów bosych w Warszawie. W czasie oblężenia klasztoru, w którym schronili się konfederaci barscy, przez wojska rosyjskie w 1772 r. miał miejsce pierwszy pożar zabudowań, uszkodzone budynki zostały jednak odnowione. Spalone ponownie w 1822 r. popadły w ruinę a po kasacie w 1831 r. zostały opuszczone przez zakonników i stopniowo wyprzedawane na licytacjach, za aprobatą władz kościelnych. W 1935 r. ówczesny właściciel założenia pokarmelickiego, baron Adam Gubrynowicz z graniczącego z Zagórzem Poraża, przekazał zespół na własność seminarium duchownemu obrządku łacińskiego w Przemyślu. W 1938 r. przeprowadzono w kościele prace konserwatorskie, w niewielkim zakresie, planowano też odbudowę zespołu, jednak plany te przerwała wojna. W 1957 kuria biskupia w Przemyślu przekazała ruiny konwentu z powrotem na własność zakonu Karmelitów Bosych, w tym czasie konserwator zabytków wydał pozwolenie na odbudowę zespołu klasztornego. Przystąpiono do prac, wg projektu inż. arch. Tadeusza Romana Żurowskiego, pod stałym nadzorem o. Józefa Prusa, przy patronacie ks. prałata Józefa Porębskiego z Zagórza i kierownika Muzeum Historycznego w Sanoku Stefana Stefańskiego, a także przy zaangażowaniu mieszkańców miasta. Jednak prace przerwano po śmierci o. Prusa w 1962r. z powodu braku środków finansowych. Do ponowienia prób ratowania zespołu karmelickiego władze przystąpiły na pocz. l. 90. XX w., obiekty wraz z działką zostały przekazane samorządowi w 2000 r. i od tego czasu trwają nieprzerwanie prace konserwatorskie i zabezpieczające, finansowane przez Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Marszałka Województwa i Fundacji Karpackiej. W ramach rewaloryzacji zespołu wykonano m.in. zabezpieczenie wież i części ścian świątyni przed dalszą degradacją, prace konserwatorskie przy figurze NMP, remont muru obronnego i budynku bramnego oraz oczyszczenie i zagospodarowanie terenu ogrodów klasztornych.

Zdjęcie 360°
360°
360°
360°

Opis

Zespół klasztorny karmelitów bosych w Zagórzu położony jest w pd. części miejscowości, na pd. od trasy Sanok-Lesko, z dojazdem z drogi prowadzącej z Zagórza na pd. do Tarnawy. Ulokowany na wyniosłym, trudno dostępnym z trzech stron wzgórzu o formie półwyspu o wybitnych walorach obronnych, w zakolu rzeki Osławy opływającej go z trzech stron, jest dominantą przestrzenną okolicy. Zespół składający się z ruin wielu obiektów: kościoła, klasztoru, foresterii, budynku bramnego, kordegardy i wozowni, zgrupowanych przy dwóch dziedzińcach: głównym i gospodarczym, otoczony jest pozostałościami murów obronnych. Już poza ich pierścieniem znajdują się relikty budynku szpitalnego.

Ruiny kościoła ulokowane są w środkowej części założenia, na kulminacji wzgórza, z prezbiterium zwróconym na pd.-zach. a wejściem poprzedzonym owalnym tarasem z postumentem z figurą NMP na osi podłużnej świątyni. Wybudowany na rzucie krzyża greckiego o ośmiobocznej, środkowej części, przechodzącej w wydłużone, 3-przęsłowe, prosto zamknięte, prezbiterium, po którego obu stronach umieszczono kwadratowe podstawy wież. Bryła kościoła, dość zwarta, wyniosła, z fasadą zwieńczoną trójkątnym szczytem, zachowała pełnej wysokości ściany i miejscami dolne części spływów sklepień. Wieże w postaci dwukondygnacyjnych, masywnych prostopadłościanów wtopionych w bryłę kościoła, zwieńczone są ośmiobocznymi graniastosłupami, częściowo odbudowanymi, pomiędzy którymi, ponad wydatnym gzymsem, ścianę wieńczy trójkątny szczyt. Na częściowo pozbawionych tynków ruinach doskonale czytelny jest budulec kościoła: lokalny kamień rzeczny i ciosy kamienne z pobliskiego kamieniołomu, jedynie sklepienia i gzymsy wykonane były z cegły. Na elewacjach widoczne są ślady oszczędnej dekoracji ramowo - płycinowej. Fasada, wybudowana została w postaci ściany parawanowej osłaniającej korpus budowli, w dolnej części dwukondygnacyjna, trójosiowa, rozdzielona zdwojonymi pilastrami toskańskimi dźwigającymi wydatny, gierowany gzyms, z wejściem i oknem ponad nim na osi oraz konchowo sklepionymi wnękami po bokach. Powyżej gzymsu widoczny jest również podział pilastrami na 3 części, z których środkowa, z dużym, sklepionym odcinkowo oknem, ramowana spływami, zwieńczona jest trójkątnym szczytem z okulusem. Na elewacji pd.-zach., w dolnej części związanej z klasztorem, czytelna jest dwukondygnacyjna i trójosiowa dyspozycja. Elewacje boczne, wieloosiowe, zróżnicowane wysokością zachowały czytelny ramowo - płycinowy podział. We wnętrzu zachowały się ślady sztablatury, relikty wielobarwnych polichromii i iluzjonistycznych przedstawień ołtarzy.

Ruiny klasztoru przylegają do kościoła od strony prezbiterium, pozwalają odczytać jego układ. Budowla rozplanowana została wokół kwadratowego wirydarza otoczonego krużgankami, wzdłuż których, z trzech stron ulokowano cele. Pozostałe relikty zachowały części ścian do wysokości nadproży okien piętra, pozbawione są tynków i dekoracji, w widocznym budulcem, kamieniem.

Ruiny budynku bramnego zachowane w postaci obrysu ścian zewnętrznych ciągu prostokątnych, przylegających do pn. kurtyny ogrodzenia, pomieszczeń. W kordegardzie po zach. stronie otworu bramnego widoczne są w drugiej kondygnacji okienka strzelnicze.

Ruiny foresterii, zwanej też domem gościnnym ulokowane są w pn. części założenia, po zach. stronie wjazdu, przylegają krótszym bokiem do pn. kurtyny muru. Budynek założony na rzucie prostokąta, pierwotnie o dwu traktach podłużnych, niepodpiwniczony, piętrowy, zachował obecnie ściany traktu wsch. do pełnej wysokości z widocznymi gniazdami po belkach stropowych, trakt zach. z czytelnym jedynie obrysem murowanych z kamienia i cegły ścian. W elewacji frontowej, pn.-wsch. widoczne są otwory okienne i drzwiowe rozmieszczone rytmicznie w dwu kondygnacjach i sześciu osiach. czytelne uzupełnienia z cegły są śladem po niedokończonej próbie odbudowy budynku w l. 50. XX w.

Ruiny wozowni położone w zach. części założenia, przy dziedzińcu gospodarczym, zachowały się w postaci kamiennego muru o zróżnicowanej wysokości, na obrysie wydłużonego prostokąta dłuższym bokiem dostawionego do muru ogrodzeniowego, o jednoprzestrzennej dyspozycji wnętrza. Na zachowanej do pełnej wysokości ścianie pd. czytelne są otwory okienne rozmieszczone w pięciu osiach.

Ruiny ogrodzenia zachowane są w postaci fragmentów prostego, kamiennego muru, założonego za obrysie wieloboku dostosowanego do topografii wzgórza, wzmocnionego miejscami nieznacznymi przyporami.

Ruiny szpitala, wybudowanego pierwotnie na rzucie prostokąta, widoczne są w postaci kamiennego rumowiska usytuowanego poza obrysem muru, po jego wsch. stronie.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Barbara Potera, OT NID w Rzeszowie, 31-07-2015 r.

Rodzaj: klasztor

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_ZE.6948, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_ZE.18112