Historia obiektu

Budowę klasztoru rozpoczęto w pocz. XVIII w. z fundacji Jana Franciszka Stadnickiego, chorążego nadwornego koronnego a następnie wojewody wołyńskiego, który wszedł w posiadanie Zagórza poprzez małżeństwo z Aleksandrą ze Żmigrodu ze Stadnickich. Uroczysta introdukcja zakonników do częściowo wykończonego budynku klasztornego odbyła się 24 sierpnia 1714 r. wraz z położeniem kamienia węgielnego pod budowę kościoła. Zakończenie budowy klasztoru nastąpiło w 1726 r. i wówczas klasztor zagórski podniesiono do rangi przeoratu. Pierwszym przeorem konwentu został o. Antoni (Krzysztof Krakier z Krakowa). Klasztor wzniesiony został według planu zatwierdzonego dla konwentów mniejszych. Był to budynek piętrowy, usytuowany wokół prostokątnego wirydarza z krużgankami. Cele zakonne mieściły się w pd. i zach. skrzydle, po jedenaście w każdym. Natomiast w narożniku pd. znajdowały się: pokój dla przeora i sala rekreacyjna. W skrzydle zach. mieściły się także: refektarz, biblioteka i kuchnia. Na jego końcu znajdowała się baszta obronna (prawdopodobnie z latryną) powiązana z murem obronnym. Do klasztoru prowadziła furta zlokalizowana przy pd. wieży kościoła połączona z pokojem gościnnym.

W dniu 29 listopada 1772 r. wybuchł pożar, podczas którego kościół i klasztor uległy zniszczeniu. Nigdy nie powróciły do dawnej świetności. Zły stan zachowania klasztoru pogłębił zdecydowanie kolejny pożar, który wybuchł 26 listopada 1822 r. i zniszczył wiązania dachowe budynku oraz cele zakonne. Pomimo próby restauracji obiektu przez ówczesnego przeora o. Leonarda Umańskiego (zakup gontów i drewna na pokrycie dachu) nie doszło do jego odbudowy. Kolejne lata powiększały tylko skalę zniszczeń, a kasata zakonu w 1831 r. skutkowała licytacją majątku i stopniowym procesem degradacji całego założenia. W 1935 r. ówczesny właściciel Zagórza baron Adam Ludwik Gubrynowicz, przekazał zespół na własność Seminarium Duchownego obrządku łacińskiego w Przemyślu. Planowano jego odbudowę, lecz plany te przerwała wojna. Prace remontowe prowadzone w zespole pomiędzy 1957 r. a 1962 r. nie objęły klasztoru. Przez kolejne dekady degradacja obiektu postępowała. Dopiero w 2013 r. w ramach zadania „Budowa wieży widokowej w Zagórzu – promocja obszarów Natura 2000” pracom remontowo-konserwatorskim poddano fragment murów klasztoru od pd. strony. Ruiny klasztoru nadal czekają na prace ratownicze i zabezpieczające.

Opis

Ruiny klasztoru przylegają do pd.-zach. elewacji kościoła. Po ich pd. stronie rozciąga się założenie ogrodowe, a po pn. dziedziniec gospodarczy z reliktami zabudowy. Klasztor został wybudowany z kamienia, z niewielką ilością cegły. Zachował się fragmentarycznie, w formie ruiny. Trudno obecnie odczytać jego układ, m.in. z uwagi na gruzowisko w obrębie wirydarza i liczne samosiewy. Najlepiej czytelne fragmenty obiektu stanowią zachowane do wysokości nadproży otworów okiennych I piętra ściany skrzydła pd. oraz zach. W narożniku pd.-zach. znajdują się relikty ściany wewnętrznej, sklepień I piętra oraz sklepienie piwnicy. Ponadto zachowane fragmenty murów występują we wsch. skrzydle krużganków, gdzie czytelne są ślady wsporników i lunet sklepienia. Baszta narożna związana pierwotnie z murami obwodowymi w pn.-zach. narożniku klasztoru zachowała się także w szczątkowej formie, do wysokości ok. 5 m.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek dostępny tylko z zewnątrz. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Autor noty: opr. dr Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 15-01-2024 r.