Historia obiektu

Mury obronne w świetle wizytacji biskupiej z 29 sierpnia 1733 r. miały być wznoszone dopiero po zakończeniu budowy kościoła i klasztoru, tj. od 1730 r. do 1733 r. W wyniku zdarzeń losowych (pożary) oraz działań wojennych (ataków wojsk rosyjskich w XVIII w., I i II wojny światowej) oraz postępującej destrukcji materiału ulegały stopniowo zniszczeniu, w różnym stopniu na różnych odcinakach. Pierwsze działania służące ochronie, rozpoznaniu, stabilizacji, uczytelnieniu oraz prace remontowo-konserwatorskie przy założeniu nastąpiły dopiero po 1999 r. W latach 2011-12 wykonano remont pn. odcinka pomiędzy foresterium a wozownią. W 2019 r. objęto pracami część muru pn. i od zach.

Mury obwodowe i mury wewnętrzne założenia były dostosowane do ukształtowania terenu oraz wewnętrznej zabudowy, która umożliwiała dostęp do otworów strzelniczych. Były one rozczłonkowane szkarpami lub lizenami. Wysokość najlepiej zachowanych fragmentów murów obwodowych: 5-6 m pozwala przypuszczać, że tak były kształtowane w obwodzie zewnętrznym. Wewnętrzne zaś, dzielące założenie na dziedzińce, były nieco niższe i sięgały od ok. 2,70 do ok. 4,5 m wysokości i również posiadały otwory strzelnicze. Dostęp do strzelnic zapewniały drewniane ganki lub drewniane budynki (?). Mur biegnący od kościoła do foresterium przepruty był bramą oraz furtką. Drugi natomiast po pd. stronie kościoła – odgradzający ogród klasztorny oraz mały dziedzińczyk tuż przy kościele był niższy i nie posiadał otworów strzelniczych. Wg Tadeusza Żurowskiego mury obwodowe zespołu klasztornego łączyły się także z murem obejmującym szpital z ogrodem położone na wsch. od założenia. Pełny przebieg murów możliwy byłby do odczytania po przeprowadzeniu badań archeologicznych.

Opis

Ruiny murów obronnych wokół założenia klasztornego karmelitów rozplanowane są na rzucie nieregularnego wieloboku (zbliżonego do pięcioboku) i dostoswane do ukształtowania terenu. Zostały one wybudowane z wielkich głazów kamiennych, płaskich rzecznych oraz drobnych kamieni i fragmentów cegły stanowiących wypełnienie, a następnie otynkowane (dawne tynki w stanie reliktów widoczne są w wielu miejscach). Obecnie mury znajdują się w różnym stopniu zachowania, w większości w stanie ruiny, bez korony oraz z dużymi ubytkami. Najlepiej zachowany fragment murów stanowi odcinek od pn. strony, z bramą wjazdową na teren założenia ujętą po bokach skarpami (po pracach konserwatorskich). To mur sięgający ok. 5-6 m z otworami strzelniczymi w formie prostokątów w rytmicznym układzie, dostępnymi zapewne z pomieszczeń budynków przyległych dawniej od wnętrza.  Mur rozciągający się dalej ku wschodowi i zachodowi rozczłonkowany jest skarpami, a w obrębie d. domu gościnnego (foresterium) otworami okiennymi. W części wsch. przepruty został (wtórnie) drugą bramą wjazdową. Pierwotnie zamknięty był w narożniku pn.-wsch. kolistą basztą (?). Od wsch., pd. i zach. strony mur zachowany jest fragmentarycznie.

Zasadniczy podział założenia występował w pn.-zach. części, gdzie mur przebiegający od kościoła w kierunku domu gościnnego wyznaczał dziedziniec gospodarczy. W murze znajdowała się w pobliżu domu gościnnego brama wjazdowa i furtka. Obecnie mur ten zachowany jest szczątkowo, tylko przy kościele i foresterium. W części pd.-zach. założenia mur wydzielał część zagospodarowaną na ogród. Obecnie jest uczytelniony - odtworzony w przyziemiu. Odrębny element murów obronnych stanowiła podbudowa plateau przed fasadą kościoła, pełniąca wg niektórych badaczy rolę szańca obronnego. Podczas ostatnich prac przy zagospodarowaniu terenu mur został zasłonięty ziemią i pokryty zielenią ozdobną. Pierwotna funkcja i forma tarasu zostały częściowo zatracone.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek dostępny.

Autor noty: opr. dr Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 25-01-2024 r.