Park harmonijnie scala relikty zamojskiej twierdzy z walorami krajobrazowymi i bogatym składem florystycznym. Obszar parku wchodzi w skład zabytkowego układu urbanistycznego Starego Miasta w Zamościu – uznanego za Pomnik Historii oraz wpisanego na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

Po decyzji cara z 1866 r. o likwidacji twierdzy Zamość i wysadzeniu większości fortyfikacji, władze miasta żmudnym staraniem uzyskały zwrot pn.-zach. terenów pofortecznych i przeznaczyły je na park miejski, który miał objąć pozostałości bastionu IV i fragmenty umocnień wraz z fosą, słoniczołem, pobliskim rawelinem i kojcem.

Projekt parku został wyłoniony w konkursie ogłoszonym przez magistrat Zamościa w 1917 r. Realizacja parku rozpoczęła się w następnym roku i z przerwami trwała kilka lat. Pracami kierował projektant ogrodu W. Kronenberg, który uformował teren, wytyczył alejki oraz na bazie bastionu IV i jego fosy urządził staw z wyspą. Ponadto z sadzonek sprowadzonych ze szkółek Zamoyskich we Floriance i Podzamczu a także ze szkółek warszawskich zakomponował aleje, skupiny drzew i krzewów, klomby oraz rabaty i kwietniki z kolekcjami strojnych roślin.

Park udostępniono publiczności w 1926 r. wciąż kontynuując jego urządzanie oraz rozwijając zaplecze gospodarcze. W latach 30. XX w. obiekt powiększono, urządzono cukiernię parkową, boisko a także  przystań dla łódek i kajaków. W kolejnych latach wzbogacano skład gatunkowy zieleni, rozwijano atrakcje wodne, urozmaicano program wypoczynkowo-dydaktyczny, utwardzano alejki. Park zyskiwał uznanie jako cenny przykład wiernie zrealizowanego i zachowanego założenia miejskiego i w 1982 r. został wpisany do rejestru zabytków, ponadto ochroną objęto pomnikowe okazy drzew.

W latach 2011-2014 przeprowadzono rewaloryzację parku wg proj. Małgorzaty Ciuryło. Odnowiono wtedy zadrzewienia, rabaty, kwietniki i nawierzchnię alejek. Zrewitalizowano również  dzieła obronne bastionu IV oraz staw, w którym znów pojawiła się woda. Park doposażono też w elementy małej architektury, ustawiono popiersie Stanisława Staszica i zbudowano trzeci mostek na wyspę.

Opis

Park przylega do pn.-zach. strony Starego Miasta i obejmuje teren bastionu IV dawnej twierdzy Zamość wraz z przyległym od wsch. rawelinem. Jego powierzchnia wynosi 11,2 ha, w tym ok. 2 ha zajmuje staw utworzony na bazie pofortecznej fosy.

Park należy do najpiękniejszych w kraju. Został zakomponowany w schyłkowej manierze stylu krajobrazowo-geometrycznego ze znamionami wczesnego modernizmu.

Część wschodnia parku ma plan regularny, oparty na geometrycznym układzie krzyżujących się parterów w alejowej oprawie, wpisanych w dawny rawelin. Skrzyżowanie wydłużonych parterów oraz zakończenie ich ramion podkreślają strojne kwietniki i rabaty w geometrycznych formach, natomiast powiązania osiowe dłuższego z parterów sięgają aż wieży zamojskiego ratusza.

Część zachodnia ma charakter krajobrazowy, dynamiczny, eksponujący dzieła obronne bastionu IV czyli masyw kurtyny i nadszańca wraz z zachowaną poterną oraz fosę i słoniczoło, adaptowane na malowniczy staw z wyspą.

Całość powiązana jest układem alejek, ścieżek, mostków i schodów ogrodowych oraz wypełniona kompozycją wielogatunkowej i wielobarwnej roślinności ozdobnej. Urozmaicona poforteczna rzeźba trenu i rozległe lustro wody wzmacniają atrakcyjne scenerie parkowe z akcentami architektonicznymi jak: główna brama, kojec i Brama Lubelska stara oraz zewnętrzne powiązania kompozycyjne z renesansowym układem urbanistycznym Starego Miasta.

Park ogólnie dostępny

Jan Niedźwiedź, OT NID w Lublinie, 31-01-2018 r.