Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Akademia Zamojska - Zabytek.pl

Akademia Zamojska


budynek użyteczności publicznej 1639 - 1648 Zamość

Adres
Zamość, Akademicka 8

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. Zamość, gm. Zamość

Obiekt powstały w okresie największego rozkwitu Zamościa w 1 poł.XVII w.Był siedzibą Akademii Zamojskiej założonej w 1594 r.

- trzeciej, po krakowskiej i wileńskiej, wyższej uczelni i pierwszej prywatnej szkoły dla młodzieży szlacheckiej w ówczesnej Rzeczypospolitej. Zachował wzorcowe rozplanowanie wczesnobarokowe i stanowi wybitne osiągnięcie XVII-wiecznej architektury szkolnej w Polsce.

Historia

Budynek d. Akademii powstał w 1593 r., pierwotnie jako niewielki obiekt w obrębie dzisiejszego skrzydła wschodniego. Akademia została otwarta w 1594 r. z inicjatywy Jana Zamoyskiego, przy czynnej współpracy Szymona Szymonowica. Uroczysta inauguracja odbyła się 5 marca 1595 r. Obecny czworoboczny gmach z wewnętrznym dziedzińcem powstał w latach 1639-48 z fundacji Tomasza i Katarzyny z Ostrogskich Zamoyskich, wg proj. m.in. Andrea dell’ Aqua w stylu wczesnobarokowym na wzór kolegiów jezuickich. Budynek pierwotnie mieścił sale wykładowe, stancje, mieszkania profesorskie, bibliotekę i drukarnię. W latach 1752–1765 na polecenie Jana Jakuba Zamoyskiego znacznie go przebudowano w stylu późnego baroku i rokoka wg proj. Jana Andrzeja Bema i Jerzego de Kawe. Wtedy też powstała polichromia wykonana przez J. Siarczyńskiego, usunięto attyki i zbudowano dach mansardowy. Elewacje uzyskały ciepłą jasnożółtą kolorystykę z czerwonymi lizenami i płycinami między i podokiennymi. W 1784 r. Akademia uległa kasacie i została zastąpiona Liceum Królewskim. Po przeniesieniu go w 1811 r. do Szczebrzeszyna, budynek zamieniono na koszary wojskowe i do likwidacji twierdzy w 1866 r. stacjonowało w nim wojsko. Adaptacji na koszary dokonał gen. J. Mallet-Malletski ok. 1825 r. Skuto wtedy m.in. ozdobne gzymsy, portale, obramienia okienne, dekoracyjny fryz oraz zamurowano arkady na dziedzińcu. W tej formie budynek przetrwał do naszych czasów. Od 2 poł. XIX w. do chwili obecnej nadal użytkowany jest przez szkołę. Po II wojnie św. przeprowadzono wielokrotne remonty: 1958, 1978, 1984, 1999-2000 W l. 40.XX w. przebudowano portal od strony ul. Akademickiej wg proj. A. Klimka.

Opis

Gmach d. Akademii położony w północno zachodniej części Starego Miasta, przy zbiegu ulic Akademickiej i Pereca, od wsch. sąsiadujący z Rynkiem Solnym i kościołem poreformackim, wczesnobarokowy, powstały z rozbudowy późnorenesansowego obiektu. Założony został na rzucie czworoboku zbliżonym do kwadratu, z dziedzińcem wewnątrz, od pn. z niewielką kwadratową przybudówką. Uwagę zwraca przy narożu pd.-zach. masywna skarpa. Budynek murowany jest z cegły i obustronnie tynkowany, dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony pod skrzydłem wschodnim, z dwuspadowym niskim dachem krytym blachą. Elewacje budynku regularne, dwukondygnacyjne, rozdzielone profilowanym gzymsem, zwieńczone gzymsem koronującym, w narożach ograniczone szerokimi pilastrami. Osie pionowe wyznaczają otwory okienne i wejściowe. Analogiczne w formie okna posiadają profilowane podokienniki. Otwory okienne i drzwiowe są drewniane, współczesne. Elewację zachodnią wyróżnia główne wejście do budynku zaakcentowane portalem z napisem na wysokości nadproża: „ACADEMIA ZAMOSCIENSIS MDXCIV-MDCCLXXXIV” oraz tablice wmurowane w ściany elewacji, poświęcone Sz. Szymonowicowi i M. Ratajowi. Elewacje dziedzińca wewnętrznego noszą ślady po zamurowanych arkadach. Wejścia do budynku rozmieszczone są na osiach skrzydeł. We wnętrzu budynku widać tendencję do symetrii i osiowości, z krzyżowym układem komunikacyjnym. Skrzydła wsch. i zach. budynku są dwutraktowe, pd. i pn. – trzytraktowe ze sklepionymi krzyżującymi się korytarzami, które biegną wzdłuż osi podłużnych i poprzecznych, układ pomieszczeń w amfiladzie. Do komunikacji między kondygnacjami służą szerokie i strome schody w klatkach schodowych przesklepionych kolebkowo. Pierwotne wyposażenie budynku nie zachowało się.

Dostęp do zabytku ograniczony. Wnętrze dostępne po uzgodnieniu.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID w Lublinie, 20.10.2014 r.

 

Bibliografia

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.710, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.386224