W skład zespołu wchodzą okazałe budynki dydaktyczne, mieszkalne i gospodarcze, które wraz z założeniem klasztornym i ogrodem tworzą wspólną kompozycję o ciekawych walorach architektoniczno-przestrzennych, wyraźnie dominującą w miejscowym krajobrazie.

Historia

Zespół szkolny prowadzony przez mniszki prawosławne powstał przy d. klasztorze Paulinów, po którego kasacie kościół przebudowano na cerkiew (por. Zespół klasztorny Paulinów). W 1884  cerkiew i klasztor przekazano mniszkom prawosławnym. Założycielką monasteru Narodzenia Matki Bożej w Leśnej była ihumenia Katarzyna Jefimowska. Zgromadzenie realizowało model czynnego życia zakonnego – mniszki prowadziły seminarium nauczycielskie, szkołę rolniczą, sierociniec, szpital. Przy prawosławnym sanktuarium i monasterze w Leśnej powstał znaczący ośrodek gospodarczy i oświatowy. Obok rozbudowanego klasztoru wzniesiono kompleks szkolny składający się z kilku okazałych obiektów dydaktycznych i mieszkalnych oraz szeregu budynków gospodarczych: po 1890 wzniesiono szkołę, w 1900 r. tzw. szkołę ćwiczeń, ok. 1901 internat „duży” i internat „mały”, w k. XIX w. zbudowano drewniany dom „ksieni” (ihumenii Katarzyny) i budynek elektrowni, przebudowany w l. 70. XX w (pierwotnie kuźnia, magazyn i elektrownia). Przy klasztorze i zespole szkolnym znajdował się ogród spacerowy i botaniczny, w którym uprawiano zioła na potrzeby miejscowego szpitala i apteki. W 1915 r. mniszki zostały ewakuowane w głąb Rosji. W budynkach zespołu szkolnego umieszczono Państwowe Seminarium Nauczycielskie, a po II wojnie światowej Liceum Pedagogiczne, a następnie Zespół Szkół Rolniczych; internaty nadal pełniły swoją pierwotną funkcję. Obecnie większość budynków (poza szkołą) jest nieużytkowana.

Opis

Zespół szkolny wraz z zespołem klasztornym Paulinów tworzą jeden kompleks zabudowy, usytuowany na zach. krańcu wsi u zbiegu dróg lokalnych. Większość budynków zgrupowana po zach. stronie fosy i kanału, na pn. od klasztoru. Dwa internaty oraz szkoła ćwiczeń wydzielają niewielki dziedziniec wewnętrzny, od pn. teren zamyka budynek elektrowni.

Szkoła. Wolno stojąca, położona przy drodze głównej, od której oddzielona ceglanym ogrodzeniem. Pozbawiona wyraźnych cech stylowych. Wzniesiona na planie prostokąta, z niewielkim ryzalitem w elewacji tylnej, czterokondygnacyjna. Murowana z cegły, otynkowana, nakryta dachem dwuspadowym pod blachą. Elewacje gładkie, bez podziałów i detalu architektonicznego za wyjątkiem gzymsu kordonowego wydzielającego niski parter oraz gzymsu wieńczącego.

Internat „mały”. Dostawiony prostopadle do pn. ściany klasztoru I, wzniesiony na planie prostokąta, trzykondygnacyjny, podpiwniczony. Murowany z cegły i otynkowany, nakryty dachem dwuspadowym pod eternitem. Elewacje dłuższe dziesięcioosiowe, szczytowe sześcio- i czteroosiowe, przeprute prostokątnymi oknami częściowo łączonymi w pary lub triady. Okna górne elewacji wsch. ujęte profilowanymi opaskami; pod częścią okien profilowane gzymsy parapetowe; w ogzymsowanych szczytach oprócz okien okulusy w opaskach. Elewacje podzielone wąskimi gzymsami kordonowymi i zakończone profilowanym gzymsem wieńczącym.

Internat „duży”. Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, trzykondygnacyjny, na wysokich suterenach, z użytkowym poddaszem. Dowiązany do pn.-zach. narożnika internatu „małego” za pomocą łącznika z bramą; od pn. ryzalit klatki schodowej. Murowany z cegły i otynkowany, nakryty dachem dwuspadowym pod blachą. Elewacje dłuższe dziesięcioosiowe, symetryczne. Elewacja frontowa (wsch.) i pn. podzielone gzymsami kordonowymi, tylna i pd. – gładkie; wszystkie zakończone profilowanym gzymsem wieńczącym.

Szkoła ćwiczeń. Usytuowana wzdłuż kanału, zbudowana na planie prostokąta węższego od pd., gdzie dowiązana łącznikiem z bramą do internatu „małego”. Dwukondygnacyjna, na wysokich suterenach. Murowana z czerwonej cegły ceramicznej, nieotynkowana, nakryta dachem dwuspadowym pod blachą i eternitem; przy ścianie pn. parterowa przybudówka. Elewacje dłuższe dziesięcioosiowe, symetryczne, podzielone prostymi gzymsami: kordonowym między piętrami i wieńczącym; w elewacji frontowej (zach.) dwa niewielkie przedsionki poprzedzające wejścia. Otwory okienne prostokątne, nad oknami pierwszego piętra dodatkowe okienka kwadratowe.

Dom „ksieni” (ihumenii). W stylu rosyjskiego budownictwa ludowego. Wolno stojący, położony po wsch. stronie fosy. Wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, podpiwniczony. Drewniany, na ceglanej podmurówce. Zbudowany w konstrukcji wieńcowej z półokrąglaków modrzewiowych zwęgłowanych z ostatkami (pierwotnie obitymi w całości deskami naśladującymi narożne lizeny), nakryty dachem dwuspadowym pod blachą. Wejście od pd. poprzedzone werandą; od wsch. wejście od piwnicy. Otwory okienne prostokątne, przy części zachowane okiennice. Trzy okna elewacji zach. (od strony klasztoru) ozdobione bogatą dekoracją snycerską w formie rozbudowanych nadokienników i skromniejszych podokienników. W zwieńczeniu elewacji szerokie deskowanie imitujące gzyms, po okapami pozostałości ozdobnie wycinanych wiatrownic.

Elektrownia. Położona na pn. krańcu zespół, w zakolu kanału. Wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta, z niewielkim ryzalitem od pn.-zach. Parterowa, nakryta dachem dwuspadowym pod blachą. Murowana z cegły, nieotynkowana. Elewacje i szczyty zakończone szerokim, uskokowym gzymsem i fryzem kostkowym. Otwory okienne prostokątne o zróżnicowanej wielkości, zamknięte odcinkowo. W części zach. (d. kuźnia) otwór wejściowy w formie szerokiej arkady; w elewacji zach. ślady po zamurowanych podobnych otworach. Przed elewacją zach. ujęcie wody (studnia) w formie neorenesansowej aediculi.

Zabytek dostępny z zewnątrz

opr. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 27-04-2018 r.