Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św.św. Apostołów Piotra i Pawła - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św.św. Apostołów Piotra i Pawła


kościół 1730 - 1738 Leśna Podlaska

Adres
Leśna Podlaska

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Leśna Podlaska

Barokowy zespół klasztorny Paulinów wzniesiony na terenie dawnego miejsca obronnego, z kościołem należącym do grupy późnobarokowych kościołów o światłocieniowych, „falujących” fasadach, proj.

arch. Wincentego Rachettiego. Obecnie jest to najważniejszy obok Kodnia ośrodek kultu maryjnego na Podlasiu zw. „Podlaską Częstochową”. Zespół sakralny wraz z przylegającym do niego zespołem szkolnym, wzniesionym w XIX/XX w. przez mniszki prawosławne, stanowi całość kompozycyjną dominującą w miejscowym krajobrazie.

Historia

Wieś Leśna wzmiankowana od pocz. XVII w., powstała w miejscu obronnym z XIII-XIV w. zw. Kamionką. Była to własność szlachecka należąca kolejno do: Połubińskich, Dembińskich, Koniecpolskich, od 1625 Mikołaja Firleja, następnie Adama Warszyckiego, a przed 1676 Pawła Michałowskiego, skarbnika orszańskiego, fundatora (1686) pierwszego drewnianego kościoła, wzniesionego dla umieszczenia płaskorzeźbionego w kamieniu wizerunku Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wg podania znalezionego w 1683 przez pastuszków na gruszy, a w r. 1700 uznanego za cudowny przez bpa łuckiego Franciszka Prażmowskiego.

Zespół sakralny został wzniesiony na terenie tzw. „Okopów Krzyżackich” (zw. też „Okopami Leśniańskimi), reliktów założenia obronnego z fosą zapewne z XVI-XVII wieku. W 1718 r. obok kościoła wybudowano kaplicę (zw. kaplicą Zjawienia), do której przeniesiono cudowny wizerunek. W 1720 rozpoczęto budowę murowanego kościoła, przerwaną z braku funduszy i podjętą ponownie przez Paulinów sprowadzonych z Częstochowy w r. 1727. Obecny kościół zbudowany w l. 1730-1738 i 1750-1752, wg proj. warszawskiego arch. Wincentego Rachettiego (wzorowany zapewne na kościele Św. Ducha w Warszawie), z późniejszą fasadą nawiązującą do warszawskiego kościoła ss. Wizytek (proj. Karola Baya). Pierwszy drewniany budynek klasztoru przed poł. XIX w. zastąpiono murowanym (tzw. klasztor I), w pobliżu którego wzniesiono dom pielgrzyma. Brama przed fasadą kościoła (z poł. XVIII w., odnowiona w 1843) została wtopiona we fragmenty muru obronnego przy fosie (zapewne XVII w.), do którego w XIX i XX w. dowiązano kolejne części ogrodzenia.

Po kasacie zakonu Paulinów kościół zamieniono na par., a od 1875 na cerkiew (cudowny wizerunek wywieziono już wcześniej do Łomży, a wyposażenie do Janowa Podlaskiego i Warszawy). W l. 1879-1881 przebudowano wnętrze kościoła, obniżono wieże i zwieńczono dach pięcioma kopułami. W 1884 cerkiew i klasztor przekazano mniszkom prawosławnym, które zrealizowały w Leśnej szereg nowych inwestycji: ok. 1880 wzniesiono nowy budynek (tzw. klasztor II), po 1889 przebudowano stary klasztor (tzw. I) i dodano do niego kaplicę, na pocz. XX w. przebudowano dom pielgrzyma i włączono do zespołu klasztornego. Na przełomie XIX i XX w. powstał kompleks szkolny z internatami prowadzony przez mniszki (por. Zespół szkolny). Leśna stała się ważnym centrum życia monastycznego i sanktuarium prawosławnym.

W 1915 r. mniszki opuściły Leśną, zespół klasztorny został zdewastowany przez stacjonujące wojska niemieckie. W 1919 r. Paulini ponownie objęli parafię i przystąpili do remontu świątyni, przywracając częściowo jej pierwotny wygląd i wyposażenie. W l. 1923-1925 wymieniono więźbę dachową i rozebrano kopuły, w 1927 wg proj. arch. Adolfa Szyszko przebudowano szczyt fasady, w 1928 klasztor połączono galerią z kościołem, a w l. 1937-1940 podwyższono wieżę pn.-wsch. (druga zachowała kopułę cerkiewną). Cudowny wizerunek MB powrócił w r. 1927. Kościół i budynki klasztorne były gruntownie remontowane w l. 70. XX w., na pocz. XXI w. (remont wnętrza kościoła) oraz w l. 2016-2017.

Opis

Kościół późnobarokowy, prezbiterium zwrócony na pn. zach. Bazylikowy, o kwadratowym, trójprzęsłowym, trójnawowym korpusie stykającym się w narożach z kwadratowymi wieżami flankującymi fasadę. Prezbiterium dwuprzęsłowe, szerokością i wysokością równe nawie głównej, zamknięte półkoliście wewnątrz i trójbocznie od zewnątrz; po bokach prezbiterium zakrystia i skarbiec (z lektoriami na piętrach) równe wysokością i szerokością nawom bocznym. Kościół murowany z cegły, otynkowany. Nawa główna i prezbiterium nakryte dachami dwuspadowymi, nawy boczne, zakrystia i skarbiec – wspólnymi dachami pulpitowymi. Na wieży pd.-zach. hełm (z czasu przebudowy na cerkiew) ujęty z czterech stron wolutami i zwieńczony cebulastą banią z krzyżem; na wieży pn.-wsch. wielokondygnacyjny hełm neobarokowy. Dachy i hełmy pokryte blachą miedzianą. W nawie głównej i prezbiterium sklepienie kolebkowe na gurtach z lunetami; w nawach bocznych sklepienia krzyżowe. Nawa główna i boczne skomunikowane arkadami rozpiętymi pomiędzy filarami, na które nałożone pary pilastrów kompozytowych podtrzymujących obiegające całe wnętrze, wyłamujące się belkowanie. Chór muzyczny wybrzuszony, wsparty na trzech arkadach filarowych. Fasada rozbudowana, o charakterze kulisowym i dużych walorach światłocieniowych, z dwiema silnie wysuniętymi wieżami: od pd. dwukondygnacyjną, od pn. trzykondygnacyjną. Część środkowa fasady dwukondygnacyjna, trójosiowa, zwieńczona trójkątnym szczytem, ujęta spływami wolutowymi łączącymi ją z szerszą dolną kondygnacją. Kondygnacje rozdzielone belkowaniem, artykułowane kolumnami – toskańskimi w dolnej, a kompozytowymi w górnej kondygnacji – ujmującymi wypukłe odcinki muru fasady oraz zaokrąglone naroża wież. Otwory drzwiowe, okienne i blendy w dolnej kondygnacji prostokątne, zwieńczone półkolistymi przyczółkami; wyżej zamknięte półkoliście. Nad portalem uszkowa płycina z hierogramem Marii, powyżej wysokie okno ze ślepą balustradą, a po bokach nisze figurami św.św. Piotra i Pawła; w szczycie nisza z figurą MB Niepokalanie Poczętej. Elewacje boczne podzielone pilastrami toskańskimi i zwieńczone uproszczonym belkowaniem. Wystrój i wyposażenie częściowo odzyskane oryginalne, w części wykonane na wzór dawnego. Ołtarz główny zrekonstruowany współcześnie z wykorzystaniem rzeźb późnobarokowych; w polu głównym cudowny wizerunek Matki Boskiej Leśniańskiej.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 28-02-2018 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.6475, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.329595