klasztor paulinów - Zabytek.pl
Adres
Leśna Podlaska, Bp. K. Moszyńskiego 2
Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Leśna Podlaska
arch. Wincentego Rachettiego. Obecnie jest to najważniejszy obok Kodnia ośrodek kultu maryjnego na Podlasiu zw. „Podlaską Częstochową”.
Historia
Wieś Leśna wzmiankowana od pocz. XVII w., powstała w miejscu obronnym z XIII-XIV w. zw. Kamionką. Była to własność szlachecka należąca kolejno do: Połubińskich, Dembińskich, Koniecpolskich, od 1625 Mikołaja Firleja, następnie Adama Warszyckiego, a przed 1676 Pawła Michałowskiego, skarbnika orszańskiego, fundatora (1686) pierwszego drewnianego kościoła, wzniesionego dla umieszczenia płaskorzeźbionego w kamieniu wizerunku Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wg podania znalezionego w 1683 przez pastuszków na gruszy, a w r. 1700 uznanego za cudowny przez bpa łuckiego Franciszka Prażmowskiego.
Zespół sakralny został wzniesiony na terenie tzw. „Okopów Krzyżackich” (zw. też „Okopami Leśniańskimi), reliktów założenia obronnego z fosą zapewne z XVI-XVII wieku. W 1718 r. obok kościoła wybudowano kaplicę (zw. kaplicą Zjawienia), do której przeniesiono cudowny wizerunek. W 1720 rozpoczęto budowę murowanego kościoła, przerwaną z braku funduszy i podjętą ponownie przez Paulinów sprowadzonych z Częstochowy w r. 1727. Obecny kościół zbudowany w l. 1730-1738 i 1750-1752, wg proj. warszawskiego arch. Wincentego Rachettiego. Pierwszy drewniany budynek klasztoru przed poł. XIX w. zastąpiono murowanym (tzw. klasztor I), w pobliżu którego wzniesiono dom pielgrzyma. Brama przed fasadą kościoła (z poł. XVIII w., odnowiona w 1843) została wtopiona we fragmenty muru obronnego przy fosie (zapewne XVII w.), do którego w XIX i XX w. dowiązano kolejne części ogrodzenia.
Po kasacie zakonu Paulinów kościół zamieniono na par., a od 1875 na cerkiew (cudowny wizerunek wywieziono już wcześniej do Łomży, a wyposażenie do Janowa Podlaskiego i Warszawy). W l. 1879-1881 przebudowano wnętrze kościoła, obniżono wieże i zwieńczono dach pięcioma kopułami. W 1884 cerkiew i klasztor przekazano mniszkom prawosławnym, które zrealizowały w Leśnej szereg nowych inwestycji: ok. 1880 wzniesiono nowy budynek (tzw. klasztor II), po 1889 przebudowano stary klasztor (tzw. I) i dodano do niego kaplicę, na pocz. XX w. przebudowano dom pielgrzyma i włączono do zespołu klasztornego. Na przełomie XIX i XX w. powstał kompleks szkolny z internatami prowadzony przez mniszki (por. Zespół szkolny). Leśna stała się ważnym centrum życia monastycznego i sanktuarium prawosławnym.
W 1915 r. mniszki opuściły Leśną, zespół klasztorny został zdewastowany przez stacjonujące wojska niemieckie. W 1919 r. Paulini ponownie objęli parafię i przystąpili do remontu świątyni, przywracając częściowo jej pierwotny wygląd i wyposażenie. W l. 1923-1925 wymieniono więźbę dachową i rozebrano kopuły, w 1927 wg proj. arch. Adolfa Szyszko przebudowano szczyt fasady, w 1928 klasztor połączono galerią z kościołem, a w l. 1937-1940 podwyższono wieżę pn.-wsch. (druga zachowała kopułę cerkiewną). Cudowny wizerunek MB powrócił w r. 1927. Kościół i budynki klasztorne były gruntownie remontowane w l. 70. XX w., na pocz. XXI w. (remont wnętrza kościoła) oraz w l. 2016-2017.
Opis
Klasztor I klasycystyczny, usytuowany pomiędzy (późniejszym) klasztorem II i internatem d. zespołu szkolnego. Zbudowany na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, podpiwniczony, z późniejszą kaplicą od zach. Murowany z cegły i otynkowany, nakryty dachem czteropołaciowym pod blachą, Układ wnętrza przekształcony, dwutraktowy. Fasada ośmioosiowa, podzielona rozsuniętymi gzymsami kordonowymi i zakończona profilowanym gzymsem wieńczącym, parter boniowany, otwory okienne i drzwiowy prostokątne w profilowanych opaskach.
Klasztor II wzniesiony na rzucie prostokąta załamującego od pd., gdzie powiązany współczesnym łącznikiem z domem pielgrzyma, a od wsch. skomunikowany z kościołem galerią wspartą na arkadzie. Dwukondygnacyjny, podpiwniczony. Murowany z cegły, otynkowany, nakryty dachem dwuspadowym pod blachą, z facjatkami. Elewacje ożywione gzymsami kordonowymi i wieńczącymi.
Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.
oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 28-02-2018 r.
Rodzaj: klasztor
Styl architektoniczny: barokowy
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.14110, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.329653,PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.329665,