W skład zespołu wchodzą okazałe budynki dydaktyczne, mieszkalne i gospodarcze, które wraz z założeniem klasztornym i ogrodem tworzą wspólną kompozycję o ciekawych walorach architektoniczno-przestrzennych, wyraźnie dominującą w miejscowym krajobrazie.

Historia

Zespół szkolny prowadzony przez mniszki prawosławne powstał przy d. klasztorze Paulinów, po którego kasacie kościół przebudowano na cerkiew (por. Zespół klasztorny Paulinów). W 1884  cerkiew i klasztor przekazano mniszkom prawosławnym. Założycielką monasteru Narodzenia Matki Bożej w Leśnej była ihumenia Katarzyna Jefimowska. Zgromadzenie realizowało model czynnego życia zakonnego – mniszki prowadziły seminarium nauczycielskie, szkołę rolniczą, sierociniec, szpital. Przy prawosławnym sanktuarium i monasterze w Leśnej powstał znaczący ośrodek gospodarczy i oświatowy. Obok rozbudowanego klasztoru wzniesiono kompleks szkolny składający się z kilku okazałych obiektów dydaktycznych i mieszkalnych oraz szeregu budynków gospodarczych: po 1890 wzniesiono szkołę, w 1900 r. tzw. szkołę ćwiczeń, ok. 1901 internat „duży” i internat „mały”, w k. XIX w. zbudowano drewniany dom „ksieni” (ihumenii Katarzyny) i budynek elektrowni, przebudowany w l. 70. XX w (pierwotnie kuźnia, magazyn i elektrownia). Przy klasztorze i zespole szkolnym znajdował się ogród spacerowy i botaniczny, w którym uprawiano zioła na potrzeby miejscowego szpitala i apteki. W 1915 r. mniszki zostały ewakuowane w głąb Rosji. W budynkach zespołu szkolnego umieszczono Państwowe Seminarium Nauczycielskie, a po II wojnie światowej Liceum Pedagogiczne, a następnie Zespół Szkół Rolniczych; internaty nadal pełniły swoją pierwotną funkcję. Obecnie większość budynków (poza szkołą) jest nieużytkowana.

Opis

Szkoła ćwiczeń. Usytuowana wzdłuż kanału, zbudowana na planie prostokąta węższego od pd., gdzie dowiązana łącznikiem z bramą do internatu „małego”. Dwukondygnacyjna, na wysokich suterenach. Murowana z czerwonej cegły ceramicznej, nieotynkowana, nakryta dachem dwuspadowym pod blachą i eternitem; przy ścianie pn. parterowa przybudówka. Elewacje dłuższe dziesięcioosiowe, symetryczne, podzielone prostymi gzymsami: kordonowym między piętrami i wieńczącym; w elewacji frontowej (zach.) dwa niewielkie przedsionki poprzedzające wejścia. Otwory okienne prostokątne, nad oknami pierwszego piętra dodatkowe okienka kwadratowe.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 27-04-2018 r.

Bibliografia

• Demidowicz T., Leśna Podlaska – zarys dziejów, Biała Podlaska 2010.
• Karwacki R., Sanktuarium maryjne w Leśnej Podlaskiej: historia i teraźniejszość, „Salvatoris Mater”, 2009 (11), nr 1. s. 206-235.
• Dmitruk S., Żeńskie monastery prawosławne na terenie Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX w., „Teka Komisji Historycznej“. Polska Akademia Nauk. Oddział w Lublinie, t. 6, 2009, s. 73.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VIII: Województwo lubelskie, z. 2: Powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006, s. 69-75.
• Niesteruk P., Szkoła ihumenii Katarzyny, „Przegląd Prawosławny” 2004, nr 5.
• Troc-Sosna A., Monaster w Leśnej i cudowna Ikona, „Przegląd Prawosławny” 2006, nr 9.
• Tyburczy J., Sanktuarium Matki Bożej w Leśnej Podlaskiej, Warszawa 2013.
• Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, t. 2, cz. 1: Województwo bialskopodlaskie, Warszawa 1984, s. 88.
• https://pl.aleteia.org/2016/12/05/prawoslawne-laski-niezwykle-dzielo-matki-katarzyny-jefimowskiej/