Historia obiektu

Projekt linii kolejki wąskotorowej o szer. torów 760 mm z Przeworska do Dynowa wykonał inż. Maurycy Machalski ze Lwowa, w oparciu o wcześniejszy projekt linii normalnotorowej Gwalberta Ziembickiego. Koncesję na budowę w dn.15.02.1902 r. uzyskał książę Andrzej Lubomirski, właściciel cukrowni w Przeworsku, zbudowanej w 1895 r. Prace budowlane realizowała lwowska firma „Gwalbert Ziembicki i Feliks Ilnicki”. Oficjalne otwarcie kolei oraz dworca w Kańczudze nastąpiło 8.09.1904 r. Uruchomiono wówczas kursowanie z Przeworska przez Kańczugę do Dynowa mieszanych, towarowo-osobowych pociągów, które w 1907 r. zostały zastąpione dwoma parami pociągów osobowych i 1 parą pociągów towarowych. (Dane źródłowe nie potwierdzają zatem zamieszczonej w karcie ewidencyjnej daty budowy dworca na 1888 r.)

Podczas 1. wojny światowej wykonywano jedynie przewozy na potrzeby wojska. Wycofujący się w maju 1915 r. Rosjanie dokonali zniszczeń na stacji i zabrali tabor kolejki. Budynek dworca ocalał. Po odzyskaniu niepodległości kolej przejęło państwo polskie. W 1925 r. reaktywowano Towarzystwo Akcyjne, które prowadziło ruch kolejowy.

Podczas 2. wojny światowej kolej była nadal eksploatowana, a dworzec nie został uszkodzony. Po wyzwoleniu ruch kolejowy wznowiono 1.08.1944 r. W 1991 r. dworzec wraz z całą kolejką został wpisany do rejestru zabytków, co uchroniło kolej przed likwidacją. 1.01.2002 r. PKP wyłączyły kolejkę ze swoich struktur i zwolniły całą załogę. W tym samym roku linię kolejową przejęło Starostwo Powiatowe w Przeworsku. Operatorem zostało Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych z Kalisza, które reaktywowało przewozy turystyczne i towarowe. W 2012 r. eksploatację przejął Powiatowy Zarząd Dróg w Przeworsku. W l. 2021-2023 przeprowadzono prace remontowe dworca w Kańczudze.

Opis obiektu

Dworzec Kańczudze znajduje się we wsch. krańcu miejscowości, w odległości ok 1 km od centrum miasta. Położony jest w km 14,7+08 linii kolejki Przeworsk – Dynów, po pn.-zach. stronie torów stacyjnych, pomiędzy nimi a ul. Kolejową.

Dworzec jest budynkiem na rzucie prostokąta, złożonym z trzech części: położonego w centrum piętrowego korpusu oraz przylegających do niego z obu stron części parterowych, szerszej od strony pn.-wsch. i węższej od strony pd.-zach. Przy tej drugiej części, od strony torów stacyjnych znajduje się wiata peronowa podparta  trzema ozdobnymi słupami drewnianymi z mieczami. Wszystkie trzy części budynku przykryte są oddzielnymi dachami 2-spadowaymi, nad bocznymi skrzydłami o kalenicach równoległych do torów kolejowych, nad częścią środkową o kalenicy usytuowanej poprzecznie. Wiata peronowa ma dach pulpitowy. Pokrycie dachów dachówką ceramiczną zakładkową.

Elewacje o prostej dekoracji ramowej z profilowanymi gzymsami i płaskimi lizenami. Okna z płaskimi podokiennikami i rustykalnymi kluczami w elewacji od strony torowiska. Architekturę wzbogacają ceglane kominy, w dolnej części o przekroju prostokątnym, w części górnej 8-bocznym, z uskokowo rozszerzającymi się czapami. W narożniku wiaty peronowej zachowane są dźwignie semaforowe pędni drutowej.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek jest dostępny do zwiedzania wewnątrz w czasie otwarcia.

Autor noty: Opr. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 14-07-2023 r.