Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

d. zespół klasztorny Jezuitów - Zabytek.pl

d. zespół klasztorny Jezuitów


kościół XVII w. Przemyśl

Adres
Przemyśl, Plac Tadeusza Czackiego 2

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. Przemyśl, gm. Przemyśl

Zespół kościoła i kolegiów Jezuicki jest cennym przykładem architektury barokowej.

Ze względu na swoje eksponowane położenie o posiada bardzo duże walory widokowe. Jest jednym z trzech przykładów założeń jezuickich na terenie województwa. Z zespołem związana jest postać św. bpa Józefa Pelczara, który przyczynił się do uratowania kościoła (groziła mu rozbiórka).

Historia

Jezuici przybyli do Przemyśla w 1610 r. Budowę obecnie istniejącej, świątyni przeprowadzono w latach 1627-1671 prawdopodobnie wg proj. Giacomo Briano, przy realizacji i modyfikacji Jakuba Solariego. Kolegium rozpoczęto budować w 1647 r. i trwało to etapami do 1757 roku. Kolejny budynek tzw. Nowe Kolegium powstało od ok. 1709 do 1724 roku. W 1714 kościół wzmocniono przyporami. Zniszczony w 1737 r. przez trąbę powietrzną (m.in. zawaliły się górne kondygnacje wież). Wg proj. Józefa Degana w latach 1769-1772 obudowano wieże, zmieniono szczyt elewacji frontowej oraz powstały nowe okna nawy głównej. W 1773 r. nastąpiła kasata zgromadzenia, byli jezuici dalej obsługiwali kościół, który był wtedy świątynią szkolną. W budynkach Kolegium i Nowego Kolegium rozpoczęło działalność gimnazjum, a w 1820 r. szkoła wojskowa (Kolegium). W tym samym roku (1820) częściowo zawaliły się empory kościoła, w następstwie czego kościół został zamknięty i przeznaczony na magazyn wojskowy. W 1840 r. rozebrano sygnaturkę, a od 1855 budowla była nieużytkowana. Wcześniej, w 1846 r. Nowe Kolegium rozbudowano o drugie piętro. W 1903 r. podjęta została decyzja o rozbiórce kościoła. W wyniku interwencji ówczesnego konserwatora oraz bpa przemyskiego Józefa Sebastiana Pelczara zmieniono zamiar. Kościół wraz z kolegium został przekazany kurii. Świątynia została odrestaurowana, w dużej mierze dzięki wsparciu finansowemu Pelczara. Prace były prowadzone w latach 1903-1904 wg proj. Stanisława Majerskiego i pod jego kierunkiem. Ołtarz główny, jeden z ołtarzy bocznych, ambona zostały wykonane w warsztacie Ferdynanda Majerskiego. Kościół konsekrowany w 1904 r. pw. Najśw. Serca Jezusa, był kościołem filialnym katedry i pełnił funkcję kościoła garnizonowego. W Kolegium miała siedzibę drukarnia, mieściły się w nim mieszkania oraz od 1908 r. Muzeum Diecezjalne. W 1941 r. świątynia została częściowo zniszczona, a budynek Nowego Kolegium spłonął. Od 1956 r. kościół dalej pełni funkcję kościoła garnizonowego. W 1959 r. budynek Nowego Kolegium był ruiną, z której ocalały mury obwodowe. Odbudowa nastąpiła w latach 1960-1962, wtedy też dach dwuspadowy został zmieniony na obecny trójpołaciowy. W 1991 r. świątynia przekazana przez papieża Jana Pawła II grekokatolikom na cerkiew katedralną. Od 1996 r. sobór archikatedralny. W latach 1996-1999 przeprowadzono generalny remont kościoła połączony z nową aranżacją wnętrza. Ołtarz główny, ambona zostały przeniesione do kościoła Benedyktynek w Jarosławiu, natomiast do wnętrza wprowadzono ikonostas z cerkwi w Lubaczowie, który znajdował się w zbiorach tamtejszego Muzeum Kresów. W latach 2007-2009 wykonano generalny remont budynku Kolegium (wcześniej Muzeum przeniosło się do nowej siedziby) i obecnie pełni on funkcję edukacyjną.

Opis

Stare miasto Przemyśla jest zlokalizowane na północnym stoku wzgórza opadającego w kierunku Sanu. Opisywany kompleks zlokalizowano na północy, powyżej, Rynku. Zespół został założony na sztucznie rozplanowanym terenie, który opadał w kierunku północnym. Od półnicy ograniczony ul. Katedralną, od wschodu pl. T. Czackiego, od południa ul. Karmelicką. Od zachodu zabudowa. W centrum założenia znajduje się kościół założony na osi zbliżonej do osi północ-południe. (dostosowany do osi ul. Asnyka, na której przedłużeniu znajduje się wejście do kościoła). Do prezbiterium świątyni dobudowano kolegium, które razem z nią tworzą literę T. Tzw. Nowe Kolegium dostawiono do północnej części zachodniej elewacji kościoła i założono wzdłuż ul. Kapitulnej.

Kościół barokowy. Założony na planie prostokąta. Północne przęsło chóru/kruchty flankowane klatkami schodowymi umieszczonymi w wieżach. Korpus trójnawowy, trójprzęsłowy. Prezbiterium na przedłużeniu nawy głównej, trójprzęsłowe, prostokątne. Po bokach prezbiterium, kaplice na przedłużeniu naw bocznych i dwa pomieszczenia pomocnicze. Kościół bazylikowy o zwartej bryle, z parą wież wtopionych w elewację frontową. Wieże trójkondygnacyjne przekryte spłaszczonymi cebulastymi hełmami o wysokich ażurowych latarniach. Nawa główna i prezbiterium przekryte wspólnym dwuspadowym dachem z sygnaturką. Nad nawami bocznymi, na całej długości kościoła, dodatkowa kondygnacja przekryta dachem pulpitowym. Świątynia została wybudowana z cegły i kamienia oraz obustronnie otynkowana. Elewacja frontowa (północna) dwuwieżowa. Dwie pierwsze kondygnacje wspólne dla wież i kościoła; obie dekorowane zdwojonymi pilastrami podtrzymującymi gierowane belkowanie. Na osi przyziemia otwór drzwiowy z podwójnym portalu. W drugiej kondygnacji monogram IHS, dwie rzeźby świętych umieszczone w niszach. Szczyt elewacji ograniczony spływami wolutowymi, a zwieńczony formą korony z krzyżem. Trzecia kondygnacja wież również dekorowana zdwojonymi pilastrami oraz wklęsłym, i wypukłym belkowaniem. Elewacje boczne naw bocznych wzmocnione przyporami, o skromnym detalu architektonicznym. Nawa główna dzielona pilastrami, zwieńczona belkowaniem, a otwory okienne w profilowanych opaskach. Podobnie dekorowane prezbiterium (bez pilastrów). Elewacja południowa dekorowana płyciną w profilowanej opasce, zakończona trójkątnym szczytem. Wnętrze stanowi wspólna przestrzeń wysokiej nawy i prezbiterium oraz naw bocznych niskich i wąskich, zakończonych kaplicami. Pierwotnie nad nawami empory - obecnie widoczne w postaci blend okiennych. Ściany nawy głównej dzielone jońskimi półfilarami w wielkim porządku podtrzymującymi wydatne, gierowane belkowanie wydzielające partię sklepienia. Nawa główna otwarła na boczne oprofilowanymi arkadami z wolutowymi kluczami, nad nimi widoczne blendy po emporach. Sklepienie kolebkowe na gurtach, z lunetami. Nawy boczne dzielone na przęsła arkadami na pilastrach, dekorowane gzymsem kordonowym. Wejścia do kaplic obramione portalem zwieńczonym przerwanym naczółkiem trójkątnym z owalnym kartuszem w centrum. Nawy boczne i kaplice przekryte sklepieniami krzyżowymi. Z wyposażenia kościoła zachowały się dwa neobarokowe ołtarze boczne (po 1904 r. m.in. z warsztatu Ferdynanda Majerskiego), tablice epitafijne św. Józefa Sebastiana Pelczara oraz bp Karola Józefa Fischera. W związku z przemianowaniem na cerkiew we wnętrzu ustawiony został ikonostas (k. XVII w., poszerzony), pojawiły się obrazy, malowidła ścienne i pojedyncze witraże związane z tym obrządkiem.

Kolegium założone na planie prostokąta z ryzalitem w zachodniej części południowej elewacji oraz z niewielkim ryzalitem i skrzydłem w części wschodniej. Budynek dwutraktowy, z korytarzem wzdłuż pn. ściany oraz centralnie umieszczoną klatką schodową. Bryła o charakterze horyzontalnym, od południa urozmaicona narożnym ryzalitem zachodnim, skrzydłem wschodnim; pomiędzy skrzydłem a korpusem niewielki ryzalit. Budynek składa się z trzech kondygnacji naziemnych. Korpus kryty dachem dwuspadowym z licznymi lukarnami o daszkach pulpitowych. Nad ryzalitem zach. i skrzydłem wsch. dachy trójpołaciowe. Elewacje kolegium o podziale ramowym, zwieńczone gzymsem podokapowym. We wnętrzu po kompleksowym remoncie zachowano sklepienia kolebkowe z lunetami, odkryto i przeprowadzono malowideł ściennych z pocz. XX w. i z lat 30 XX w.

Nowe Kolegium barokowe. Wybudowane na planie prostokąta, dwu i pół traktowe. Posiada dwie klatki schodowe, główną w centrum i boczną w południowo-wschodnim narożniku. Zwarta bryła został przekryta dachem trójspadowym z licznymi lukarnami o podobnych daszkach. Pierwsza i druga kondygnacja przyziemia elewacja frontowej (południowej) w wielkim porządku, dzielona pilastrami, zdwojonymi w narożnikach, podtrzymującymi wydatne belowanie wyraźnie odcinające trzecią kondygnację. Otwory okienne w płycinach, podobnie jak w trzeciej kondygnacji, która zwieńczona wydatnym gzymsem podokapowym. Podobnie dekorowana elewacja południowa. Elewacja zachodnia dekorowana gzymsami. Wnętrza współczesne.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz. Ewentualna możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Beata Kuman, 14.12.2014 r.