Wyróżnia go forma architektoniczna oraz bogata dekoracja wnętrz.

Historia

Budynek dworca w Przemyślu wzniesiono w l. 1859-1860 równocześnie z budową linii kolejowej z Krakowa do Lwowa przez C.K. Uprzywilejowaną Kolej Galicyjską Karola Ludwika. W 1872 roku Przemyśl połączono linią kolejową przez Karpaty z Węgrami. Dworzec przebudowano w stylu neobarokowym i rozbudowano w 1895 r., nadając mu bogatą formę architektoniczną. Dobudowano aneksy mieszczące zaplecze restauracji i bagażownię. W końcu XIX w. dobudowano budynek administracyjny. Wzdłuż elewacji pn. zbudowano zadaszony peron. Zlikwidowano ryzality od strony pn. oraz wieże. Nad częściami piętrowymi, w miejscu szczytów, zbudowano attyki. Budynek otrzymał efektowny, neobarokowy wystrój elewacji, a pomieszczenia ogólnodostępne dekorację sztukatorską i polichromie. Na dworcu wielokrotnie gościli wysocy przedstawiciele Monarchii Austro-Węgierskiej z cesarzem Franciszkiem Józefem I na czele, wizytującym budowaną w Przemyślu twierdzę. W 1922 roku wykonano kapitalny remont budynku i nadbudowano o jedno piętro zaplecze restauracji. W latach 2010-2012 dworzec przeszedł szeroko zakrojone prace konserwatorskie i remontowe.

Opis

Budynek dworca usytuowany jest przy Placu Legionów, tworząc jego pn. pierzeję. Budynek dworca, po przebudowie z 1895 r., otrzymał neobarokową formę architektoniczną, nawiązującą do architektury pałacowej.

Dworzec wzniesiono na rzucie wydłużonego prostokąta, z częściowym podpiwniczeniem. Bryła złożona jest z 3 wyższych, piętrowych części, wysuniętych na pd. w formie ryzalitów. Część centralna mieszcząca hall kasowy, jest wyższa, szersza i bardziej wysunięta od dwóch pozostałych. Części te przykryte są 4-spadowymi dachami, częściowo zasłoniętymi attykami. W osiach części wyższych, od strony pd., powyżej attyki, znajdują się szczyty w formie lukarn, przykryte 2-spadowymi daszkami. Części wyższe połączone są parterowymi łącznikami z dachami 2-spadowymi, od strony pd. z lukarnami. Do części zach., mieszczącej restaurację, dobudowany jest 1-piętrowy aneks, węższy i niższy od restauracji, przykryty dachem 3-spadowym. Podobny, niższy aneks po stronie wsch. z mezzaninem, połączony jest wąską przewiązką z 3-kondygnacyjnym budynkiem administracyjnym.

Dworzec zbudowany jest z cegły na zaprawie wapienno-cementowej, otynkowany, w piwnicach ściany kamienno-ceglane, cokoły z piaskowca, stropy drewniane oraz drewniane na dźwigarach stalowych. Nad piwnicami są sklepienia kolebkowe i odcinkowe na belkach stalowych. Więźba dachowa drewniana płatwiowo-stolcowa, pokrycie dachowe pierwotnie z blachy miedzianej, po remoncie tytanowo-cynkowej na deskowaniu pełnym.

Elewacja frontowa - pd. Cokół kamienny, ściany z pasami wykonanymi w tynku, podzielone wertykalnie boniowanymi, rustykowanymi lizenami. Część 2-kondygnacyjna na osi budynku cechuje się najbogatszym wystrojem architektonicznym: profilowane opaski otworów drzwiowych i okiennych, pulpitowy dach nad wejściami wsparty na stalowych, kutych, ozdobnych wspornikach, fryz obiegający elewację z rombową dekoracją w płycinach i wysuniętymi cokołami pilastrów z boniami diamentowymi, w kondygnacji piętra półkolumny z głowicami korynckimi, belkowanie, gzyms z ząbkowaniem i kroksztynami, balustradowa attyka z tralkami i datą 1895 na osi, szczyt w formie ozdobnej lukarny z okrągłym otworem, w którym umieszczony jest zegar.

Elewacje skrajnych, 5-osiowych części wyższych podobne są do części środkowej, z uproszczoną dekoracją architektoniczną: drzwi jedynie w osiach środkowych z daszkiem podpartym dwoma stalowymi wspornikami z kolistą dekoracją, boniowane lizeny, płyciny z girlandami pośrodku attyk, szczyty w formie lukarn z okrągłymi okienkami.

Elewacje parterowych łączników zdobią duże, półkoliście zakończone okna w profilowanych opaskach, boniowane lizeny, fryz wieńczący obiegający budynek i niewielkie, okrągłe lukarny w połaciach dachowych.

Elewacja części zach. jest 2-kondygnacyjna, z poziomymi pasami w tynku, oknami w profilowanych opaskach, nadokiennikami okien parteru w formie gzymsów, zwieńczona wydatnym gzymsem.

Elewacja aneksu wsch. jest 2-kondygnacyjna z mezzaninem, pasami w tynku, drzwiami i oknami w profilowanych opaskach, z gzymsami nadokiennymi. Drzwi osłania pulpitowy daszek, podparty stalowymi wspornikami. Elewacja aneksu przedłużona jest w kierunku wsch. na krótki, parterowy łącznik z budynkiem administracyjnym.

Elewacja pn. Wzdłuż całej elewacji, z wyjątkiem aneksu zach., przebiega pulpitowe zadaszenie peronu, podparte żeliwnymi kolumienkami, w linii których znajduje się ozdobna balustrada. We wsch. części wiaty zlokalizowano zejście do tunelu pod torami. Elewacja bez cokołu, z pasami w tynku, z uproszczonymi opaskami otworów okiennych i drzwiowych. Narożniki części wyższych zaakcentowane są boniowanymi, rustykowanymi lizenami. Elewacja zwieńczona jest attyką z dekoracją płycinową z rombami, w części środkowej z długą płyciną, z okręgami w osiach okiennych. Połacie dachowe bez lukarn i szczytów.

Elewacja zach. 3-osiowa z dekoracją architektoniczną analogiczną do elewacji pn. aneksu zach.

Wnętrza. Budynek cechuje się bogatym wystrojem ogólnodostępnych wnętrz oraz zachowaną oryginalną i częściowo rekonstruowaną stolarką okienną i drzwiową. Główny hall kasowy jest 2-kondygnacyjny, ściany z poziomymi pasami w tynku, gzymsy profilowane, bogato zdobione pilastry, płyciny oraz okienka kasowe w profilowanych opaskach, gzymsy, malowidła alegoryczne w profilowanych płycinach i herby miast: Przemyśla, Lwowa, Krakowa oraz herb Pilawa. Malowidła wykonali Jan Talaga i Feliks Wygrzywalski. Nad halą znajduje się strop ze świetlikiem w profilowanym obramieniu i płycinami także w obramieniach. Pozostałe pomieszczenia - 2-kondygnacyjna restauracja, poczekalnia 1 klasy (świetlica), salon gier (sala recepcyjna), korytarze, bagażownia (ob. poczekalnia) - otrzymały różnorodny wystrój: profilowane gzymsy, pilastry z bazami i głowicami, okna i drzwi w profilowanych opaskach, dekoracje płycinowe, boazerie, malowidła (w tym dwie panoramy Przemyśla i widok przemyskiego zamku autorstwa Mariana Strońskiego - na ścianach w restauracji), złocone sztukaterie. Sufity z fasetami, rozetami, dekoracją płycinową lub kasetonową i o motywach roślinnych. W poczekalni 1 klasy zachowana jest bogato zdobiona posadzka terakotowa. W pozostałych pomieszczeniach zrekonstruowano posadzki z płytek terakotowych. Detale sztukatorskie wnętrz podkreślają złocenia. Klatki schodowe: 3-biegowa i zabiegowe ze stopniami kamiennymi i ozdobnymi balustradami żeliwnymi.

Wyposażenie wnętrz. Ozdobne, żeliwne słupy w bagażowni wykonane zostały w1897 r. przez wiedeńską firmę Wagnera. W opisanych pomieszczeniach zrekonstruowane zostały ozdobne, wieloramienne lampy sufitowe oraz kinkiety.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Zwiedzanie części pomieszczeń po uzgodnieniu z administracją.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 13-11-2015 r.