Historia obiektu

Obecny kościół murowany wzniesiono staraniem gwardiana o. Grzegorza Ostrowskiego, w miejscu wcześniejszego, który w 1740 r. znajdował się „niemal w ruinie”. Wybudowany został w latach 1754-80 wg proj. Walentego Haltmana dzięki fundacji bpa Wacława Sierakowskiego. Do jego powstania przyczynili się również inni donatorzy jak Franciszek Salezy Potocki, Morscy, Dzieduszyccy i Ulińscy. Prace przy obiekcie prowadzili mistrzowie murarscy, m. in. Józef Lamberdoni i Paweł Senderowicz ze Lwowa oraz Wojciech Szostakiewicz z Przemyśla. Przy wyposażeniu pracowali wybitni artyści, m. in.: Piotr i Jan Polejowscy, Antoni Osiński, Stefan Grodzicki, Franciszek Duńczewski i Piotr Barzycki; przy malowidłach ściennych: Stanisław Stroiński, Tomasz Gertner, Józef Rybiewicz i Winiarski. W okresie 1789-91 i 1806-10 kościół był użytkowany przez Austriaków na magazyn. W 1864 r. pożar strawił świątynię, po czym nastąpiła jej obudowa wg proj. Wincentego Preusnera. Niestety w trakcie prac nie powróciły na elewację kamienne figury aniołów, latarnie, wazony, kuty motyw oka opatrzności i ganek z kutą balustradą. W latach 1910-12 dawny skarbiec (aneks zach. przy prezbiterium) z biblioteką na piętrze przekształcono w kaplicę Chrystusa Miłosiernego zgodnie z proj. Stanisława Majerskiego. W latach 1912-13 przeprowadzono remont zewnątrz obiektu wymieniając m. in. kamieniarkę na fasadzie. Gruntowny remont przeprowadzono pomiędzy 1927 a 1930 r. wzmacniając mury, wykonując odnowienie elewacji, konserwację malowideł i wyposażenia wg proj. Kazimierza Marii Osińskiego, przy konsultacji arch. Adolfa Szyszko Bohusza. Kolejny remont wykonano w latach 1975-87 łącznie z uporządkowaniem dolnego kościoła oraz konserwacją malowideł ściennych i wyposażenia. Od 2010 r. trwają prace konserwatorskie przy wyposażeniu oraz murach świątyni.

Opis obiektu

Kościół usytuowany jest w narożu ul. Franciszkańskiej i Asnyka, jako pierwszy w ciągu zwartej zabudowy ul. Franciszkańskiej.

Jest to świątynia późnobarokowa, bazylikowa z emporami, założona na rzucie prostokąta z węższym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium. Złożona jest z trójnawowego, trzyprzęsłowego korpusu, ujętego dwoma wieżami flankującymi przęsło chóru muzycznego oraz dwuprzęsłowego prezbiterium niższego od nawy i ujętego dwoma dwukondygnacyjnymi aneksami. We wsch. aneksie, skomunikowanym z klasztorem, znajduje się zakrystia, a na piętrze oratorium; w zach. kaplica. Obiekt jest murowany z cegły i otynkowany, na kamiennych fundamentach i z kamienną okładziną na cokole. Elewacja frontowa na wysokim cokole, dwukondygnacjowa, trójdzielna, ze schodami prowadzącymi do głównego wejścia na osi, flankowana jest parą dwukondygnacyjnych wież. Fasada artykułowana trójkami kolumn na wysokich cokołach, o uproszczonych korynckich kapitelach i zdwojonymi pilastrami w narożach wież dźwigających belkowanie ze szczytem ujętym falistymi spływami. Szczyt rozczłonkowany trzema niszami. W centralnej występuje malowana scena Koronacji  Marii (1930 r.). Wejście usytuowane jest w półkolistej wnęce flankowanej pseudopilastrami z trójkątnym naczółkiem, w nim żelazne drzwi wykonane przez Stanisława Bukowskiego  (z l. 1777-78). Powyżej półkolista płycina oraz okno zamknięte odcinkowo. W dolnych kondygnacjach wież nisze hemisfericzne w uszakowych obramieniach z malowanymi wizerunkami bp Eryka z Winsen i bpa W. Sierakowskiego, nad nimi prostokątne płyciny z przedstawieniami świętych franciszkańskich oraz półkoliste okna. Elewacja zach. kościoła rozczłonkowana jest lizenami i zwieńczona uproszczonym belkowaniem, przepruta zamkniętymi półkoliście i odcinkowo oknami. Elewacja wsch. gładka. Elewacje kaplicy i aneksu wsch. dwuosiowe, z oknami w uszakowych obramieniach. Na elewacjach kościoła występuje neobarokowa dekoracja malarska w formie marmoryzacji, z lat 30. XX w., autorstwa Mariana Strońskiego z częściową rekonstrukcją wcześniejszej barokowej. Poza scenami figuralnymi na fasadzie przestawienie malarskie św. Józefa z Kupertynu występuje we wnęce prezbiterium. Dachy nad korpusem głównym i klasztorem dwuspadowe, pozostałe pulpitowe, wszystkie kryte blachą, hełmy wież neobarokowe z 1865 r. wykonane wg proj. arch. Miszke i Kowacza z cebulastą kopułką i krzyżem w zwieńczeniu. Wnętrze nawy otwarte do bocznych arkadami filarowymi, ściany rozczłonkowane pilastrami dźwigającymi belkowanie. Sklepienia w nawie głównej, prezbiterium i w emporach kolebkowe z lunetami na gurtach, w nawach bocznych krzyżowe na zdwojonych gurtach. Chór muzyczny wsparty jest na potrójnej arkadzie. Ściany pokryte są bogatą dekoracją malarską, a wyposażenie stanowią rokokowe ołtarze, ambona, prospekt organowy z warsztatów lwowskich i miejscowych, liczne obrazy, portrety donatorów, rzeźby. Splendoru świątyni dodają kamienne rzeźby dłuta Sebastiana Fesingera i Antoniego Osińskiego, posadowione na cokołach w balustradzie schodów przez wejściem. W przyziemiu schodów znajduje się wejście do dolnego kościoła.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość zwiedzania wnętrza kościoła, zakrystia tylko po wcześniejszym uzgodnieniu.

Autor noty: opr. dr Jadwiga Stęchły, NID OT w Rzeszowie, 30-01-2024 r.