Zlokalizowana w centralnej części Zamościa - przy Rynku Wielkim, zaprojektowana ok. 1590 przez Bernarda Morando, głównego architekta Zamościa, jako wzorcowa kamienica rynkowa. Wyróżnia się wśród zamojskich kamienic arkadowo-kolumnowym portalem renesansowym wg projektu Jana Wolffa, oraz wystrojem reprezentacyjnego wnętrza I p., którą stanowi belkowy strop i fryz z ok. 3 ćw. XVII w. z dekoracją groteskową o motywach wici roślinnej i znaków zodiaku.

Historia

Początki obecnie istniejącej kamienicy sięgają schyłku XVI w. W 1590 r. została zaprojektowana przez Bernarda Morando (właściciela działki), której budowę dokończył ok. 1610 r. zięć Moranda - Stanisław Abramowicz, złotnik ormiański. Był to wówczas budynek piętrowy, trzytraktowy. Ok. 1635 r. odziedziczyły kamienicę jego dzieci: Stanisław, Elżbieta Fołtynowiczowa i Anna Radułowa. W 2 ćw. XVII w. powstała dekoracja elewacji i portal autorstwa Jana Wolffa. W 3 ćw. XVII w. właścicielem budynku był prof. i rektor Akademii Zamojskiej - Marcin Fołtynowicz, na przełomie XVII/XVIII kolejny profesor i rektor - Stanisław Niewieski. Zapewne z tego okresu pochodzi fryz ze znakami zodiaku w izbie frontowej piętra. W 1744 r. kamienicę częściowo przebudowano po pożarze, m.in. przesunięto klatkę schodową z traktu środkowego (wsch. części) do sieni. Na przełomie XVIII/XIX w. należała do rodziny Biermanów, następnie do Jana Albrechta Witecka (1795-1805), później Józefa Poraj Kobielskiego, 1 poł. XX w. do rodziny Wojnarowskich, w l. 50.XX w. do Słupeckich i in. współwłaścicieli. W l. 60. I 70. Kamienica mieściła sklep i Bank Spółdzielczy, następnie biura i przychodnię zdrowia, obecnie własność prywatna. Pierwsza poważna konserwacja budynku miała miejsce w l. 1937-38 pod kierunkiem T. Zaremby, kiedy m.in. rozebrano balkony. W 1957 r. miała miejsce restauracja tynków zewnętrznych, remont pokrycia dachowego, stolarki okiennej oraz drzwiowej i przystosowanie wnętrz do nowych funkcji. W l.1977-1980 kapitalny remont wykonano wg proj. Z. Majrowskiego - m.in. konserwacja kamieniarki i polichromii odkrytych na I piętrze, dokonano częściowego przekształcenia wnętrz, m.in. przeniesiono klatkę schodową z sieni na zewnątrz i połączono kamienicę z sąsiednią przylegającą od pd.-wsch. W 1999 r. wykonano remont elewacji, w l. 2006-2007 r. wykonano konserwację portali, obramień okiennych i kamiennych elementów, oraz remont wnętrza z adaptacją na pensjonat.

Opis

Kamienica położona w centralnej części Starego Miasta, na narożu zachodniego bloku południowej pierzei Rynku Wielkiego, od południa i zachodu w zabudowie zwartej, połączona drewnianymi gankami z kamienicami powstałymi w XIX w. na tyłach parceli, wewnątrz z niewielkim dziedzińcem. Nazwa pochodzi od pierwszych właścicieli : Bernarda Morando - głównego architekta Zamościa oraz Fołtynowiczów - potomków wnuczki architekta- Anny Fołtynowiczowej. Kamienica orientowana, frontem skierowana ku północy, usytuowana kalenicowo. Założona na planie prostokąta z trójarkadowym podcieniem w przyziemiu, w części tylnej połączona z oficyną, trzytraktowa, trójdzielna, z przelotową sienią na osi. Kamienica wzniesiona z cegły, otynkowana, dwukondygnacyjna, podpiwniczona, przykryta trzyspadowym dachem pobitym blachą. Od podwórza ganek na wysokości pierwszego piętra skąd wejście do wnętrza. Elewacja frontowa dwukondygnacyjna, czteroosiowa, symetryczna. W przyziemiu od północy czteroarkadowy podcień, łuki arkad półkoliste u nasady z masywnymi gzymsami impostowymi, filar narożny kamienicy wzmocniony przyporą. Ponad arkadami szeroki, stiukowy fryz o przestylizowanych motywach okuciowych oraz roślinnych z wypukłorzeźbionymi rozetami i główkami lwów. Druga kondygnacja z boniowanymi lizenami w narożach, prostokątnymi oknami ujętymi w profilowane opaski zwieńczone tablicowymi nadprożami wypełnionymi stylizowaną nicią roślinną. Całość elewacji zwieńczona wydatnym gzymsem koronującym. Elewacja boczna (wsch.) dwukondygnacyjna, czteroosiowa, niesymetryczna, z dwoma oknami na parterze (trzecie w części północnej elewacji - zapewne zamurowane) w prostych, wąskich obramieniach. Druga kondygnacja ujęta boniowanymi lizenami, okna prostokątne w obramieniach analogicznych jak w elewacji frontowej (dwa od pn.) oraz bez dekoracji (dwa od pd.). Pomiędzy kondygnacjami szeroki gzyms składający się z prostokątnych i sześciobocznych wypukłych płyt, ujęty prostymi gzymsami. Elewację boczną wieńczy gzyms analogiczny do frontowego. Elewacja tylna dwukondygnacyjna z drewnianym gankiem na wysokości I piętra, od zachodu prostokątne okna i skarpa w narożu. Główne drzwi wejściowe od północy ujęte w kamienny portal arkadowo-kolumnowy z trójkątnym frontonikiem wypełnionym kartuszem, profilowaną archiwoltą z główką aniołka w kluczu, w belkowaniu głowy lwów oraz wypukłe rozety. Druga kondygnacja frontowa oraz tylna malowane na kolor brązowy, detal architektoniczny i podcień na biało. Piwnica przykryta sklepieniem kolebkowym, przyziemie kolebkowo-krzyżowym, na piętrze w sieni sklepienie kolebkowe z lunetami, w obszernej izbie od frontu zrekonstruowany drewniany strop belkowy, w pozostałych pomieszczeniach piętra sklepienie kolebkowo krzyżowe.

Dostęp do zabytku ograniczony.

oprac. Ewa Prusicka, OT NID w Lublinie, 22-11-2016 r.