ćw. XVII w. Najcenniejszym elementem zespołu jest świątynia o malowniczej, światłocieniowej fasadzie z 1780 r., stanowiąca silną dominantę wysokościową w parterowej zabudowie wsi i równinnym krajobrazie okolicy.

Historia

Powstanie zespołu sakralnego karmelitów w Woli Gułowskiej poprzedziła budowa kaplicy ufundowanej przez właściciela wsi Hieronima Rusieckiego, wg tradycji, w miejscu pojawienia się w 1548 r. M. Boskiej. Kaplica funkcjonowała jako filialna parafii w pobliskim Adamowie. Konwent karmelitów trzewiczkowych został ufundowany w 1633 r. z inicjatywy dziedziców Ludwika, Stanisława i Mikołaja Krasińskich. Wówczas przy kaplicy wzniesiono pierwszy drewniany budynek klasztoru, usytuowany zapewne w innym miejscu niż obecnie istniejący (wskazuje na to mapa Heldensfelda z XVIII/XIX w.). Formalnie konwent został erygowany we wrześniu 1659 r. przez biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebnickiego. Zapewne wkrótce rozpoczęto budowę murowanego barokowego kościoła, którą kontynuowano z przerwami do 1704 r., a ukończono dopiero w l. 1770-1780, po wzniesieniu dwuwieżowej fasady. Liczne grono darczyńców, wspierających funkcjonujące tu sanktuarium maryjne, sprawiło, że w XVIII w. konwent w Woli Gułowskiej był jednym z bogatszych i większych zgromadzeń karmelickich w prowincji małopolskiej (liczył ok. 15. zakonników). Przy klasztorze znajdowało duże gospodarstwo rolne. W 1835 r. wielki pożar zniszczył klasztor, który zapewne szybko odbudowano (bądź zbudowano od nowa na obecnym miejscu) ze względu na funkcjonujący tu nowicjat, studium gramatyczno-retoryczne, studium teologii dogmatycznej i kaznodziejskiej, działające do czasu kasaty zakonu w 1864 r. W 1869 r. erygowana została samodzielna parafia. W 1924 r. karmelici powrócili do Woli Gułowskiej i podjęli gruntowny remont kościoła i budynków klasztornych. Na pocz. października 1939 r., w trakcie  walk kampanii wrześniowej, poważnym zniszczeniom uległ kościół i budynki klasztorne, które wyremontowano po wojnie. 

Oprócz kościoła i klasztoru prawdopodobnie jeszcze w XVII bądź w XVIII w. została zbudowana wolno stojąca dzwonnica (wpisana wraz z zespołem do rejestru zabytków w 1972 r.), którą w 1958 r. zastąpiono nowym obiektem. W pd.-wsch. narożu cmentarza kościelnego znajdowała murowana z kamieni polnych kostnica z XVIII w., którą rozebrano w 1999 r., a na jej miejscu zbudowano nową kostnicę-dzwonnicę o neobarokowej formie. W k. XX i na pocz. XXI w. znacznym przekształceniom uległy także ogrodzenia otaczające cmentarz kościelny (dawny stary i nowy cmentarz grzebalny) i część gospodarczą. Na terenie zespołu wzniesiono nowy budynek klasztoru.

Opis

Zespół klasztorny położony jest w centralnej części wsi, po pn. stronie drogi lokalnej. Zajmuje rozległy teren w formie prostokąta usytuowanego na osi pn.-pd. We frontową część znajduje się kościół, do którego od zach. dowiązany jest parterowy budynek klasztoru. Po pn. stronie obu zabytkowych budowli znajduje się współczesny, piętrowy budynek klasztoru. Od frontu (pd.) i zach. kościół i klasztor otacza teren cmentarza kościelnego (d. starego i nowego cmentarza grzebalnego). Od ulicy cmentarz kościelny odgrodzony jest ażurowym ogrodzeniem z trójprzęsłową bramą, a po bokach odcinkami starszych i nowszych murów ogrodzeniowych. W pd.-wsch. narożu cmentarza kościelnego znajduje się współczesna kostnica-dzwonnica, a w pobliżu kościoła parawanowa dzwonnica z 1958 r. W pn. i wsch. części zespołu znajdowały się pierwotnie zabudowa gospodarcza i ogrody klasztorne. 

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 31.10.2019 r.