Budowany przez całą 2. poł. XVII w., w l. 1770-1780 uzupełniony o dwuwieżową, „falującą” fasadę o silnych walorach światłocieniowych, charakterystycznych dla pewnej grupy kościołów późnobarokowych. Znajduje się tu sanktuarium maryjne o tradycji sięgającej XVII wieku.

Historia

Powstanie zespołu sakralnego karmelitów w Woli Gułowskiej poprzedziła budowa kaplicy ufundowanej przez właściciela wsi Hieronima Rusieckiego, wg tradycji, w miejscu pojawienia się w 1548 r. Matki Boskiej. Kaplica funkcjonowała jako filialna parafii w pobliskim Adamowie. Konwent karmelitów trzewiczkowych został ufundowany w 1633 r. z inicjatywy dziedziców Ludwika, Stanisława i Mikołaja Krasińskich. Wówczas przy kaplicy wzniesiono pierwszy drewniany klasztor. Budowę obecnego kościoła rozpoczęto ok. 1659 i kontynuowano z przerwami do 1704 r., być może po 1680 r. z udziałem architekta-amatora ks. Jana Ciołkoszewicza. Dzieło budowy wspierali nie tylko Krasińscy, ale także właściciele okolicznych dóbr i duchowni. Prace zostały w pełni ukończone dopiero po wybudowaniu w l. 1770-1780 monumentalnej, dwuwieżowej fasady, która skryła wcześniejszy korpus trójnawowej bazyliki. Nie jest znany projektant fasady, choć część badaczy wskazuje na jej związki z dziełami arch. Józefa Horscha. W poł. XVIII w. świątynię wyposażono w komplet ołtarzy autorstwa zakonnych rzeźbiarzy Grzegorza Kaczyrka i Izydora Mastalskiego. W 1864 r. nastąpiła kasata zakonu, w Woli pozostał o. Ludwik Cierpisz jako rektor kościoła i kustosz cudownego obrazu. W 1869 r. erygowana została samodzielna parafia. W 1924 r. karmelici powrócili do Woli Gułowskiej. W dn. 4-5 października 1939 r. w okolicach Woli Gułowskiej toczyły się ostatnie walki kampanii wrześniowej (bitwa pod Kockiem), zakończone kapitulacją gen. Franciszka Kleeberga. W trakcie walk znacznym zniszczeniom uległ kościół i budynki klasztorne. Pamięci Kleeberczyków poświęcone są tablice pamiątkowe w kruchcie kościoła, a sanktuarium otrzymało wezwanie Matki Bożej Patronki Żołnierzy Września. 

Kościół i klasztor były wielokrotnie remontowane, m.in.: w poł. XIX w., gruntownie w l. 1924-30, 1952-53 (zapewne wówczas zmienione istniejące w poł. XIX w. namiotowe daszki nad wieżami na neobarokowe hełmy), w l. 1995-97 (odkopano krypty, zmieniono pokrycie dachu) oraz współcześnie (remont elewacji, konserwacja ołtarzy).

Opis

Zespół klasztorny położony jest w centralnej części wsi, po pn. stronie drogi lokalnej. Centralną budowlą zespołu jest kościół o monumentalnej dwuwieżowej fasadzie, stanowiący niezwykle silną dominantę wysokościową na tle równinnego krajobrazu. Kościół barokowy, prezbiterium zwrócony na pn. Korpus świątyni bazylikowy, trójnawowy, czteroprzęsłowy, z późniejszym przęsłem wieżowym z kruchtą i chórem muzycznym. Prezbiterium prostokątne, trójprzęsłowe, nieco węższe od nawy głównej, po jego zach. stronie znajduje się zakrystia i kaplica Męki Pańskiej; pod kościołem krypty. Do pn. przęsła zach. nawy bocznej prowadzi przejście z klasztoru. Kościół zbudowany z cegły ceramicznej, otynkowany. Dachy pokryte blachą: dwuspadowe nad nawą główną i prezbiterium, pulpitowe nad nawami bocznymi, dwupołaciowe nad zakrystią i kaplicą; wieże nakryte nowszymi neobarokowymi hełmami z latarniami wzorowanymi na wieżyczce na sygnaturkę. W nawie głównej i prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach, w nawach bocznych, zakrystii i kaplicy sklepienia krzyżowe. Pomiędzy prezbiterium a nawa półkolisty łuk tęczowy. Nawy boczne, znacznie niższe od nawy głównej, na którą otwarte półkolistymi filarowymi arkadami. Trzony filarów i ściany prezbiterium ozdobione zdwojonymi pilastrami toskańskimi, podtrzymującymi silnie gierowane belkowanie. Chór muzyczny wsparty na trzech filarowych arkadach, z prostą balustradą ozdobioną rzędem stojących owali. Pomieszczenia w przyziemiu wież otwarte arkadami na nawy boczne.

Fasada dwuwieżowa, dwukondygnacyjna, trójprzęsłowa o lekko pofalowanej linii. Wysoki cokół rozczłonkowany pasami boni, powyżej podziały wertykalne w postaci zdwojonych pilastrów w wielkim porządku, ujmujących naroża wież na obu kondygnacjach oraz zdwojonych par pilastrów flankujących część centralną; trzony pilastrów naprzemiennie wklęsłe i wypukłe, potęgujące walory światłocieniowe fasady. Dolna kondygnacja zakończona szerokim, wyłamującym się belkowaniem. Powyżej dekoracyjny fryz składający się z kwadratowych płycin umieszczonych na osi pilastrów oraz odcinków pseudotralkowych balustrad. Część środkowa górnej kondygnacji ujęta spływami wolutowymi i zwieńczona odcinkowym przyczółkiem. W przyziemiu fasady trzy regularnie rozmieszczone otwory wejściowe, a na ich osi na obu kondygnacjach wysmukłe, zamknięte półkoliście, otwory okienne. Elewacje boczne nawy głównej i prezbiterium podzielone lizenami, w nawie dodatkowo opięte trójuskokowymi przyporami. Szczyt prezbiterium ujęty potężnymi wolutami i zwieńczony niewielkim trójkątnym przyczółkiem; w szczycie okno zamknięte półkoliście, otoczone opaską z kluczem i zwieńczone gzymsem. Elewacje naw bocznych podzielone szerokimi pilastrami; elewacje zakrystii i kaplicy oskarpowane. Otwory okienne prostokątne, zamknięte odcinkowo (w kaplicy ostrołukowo), bez obramień.

Wyposażenie w większości późnobarokowe. Ołtarz główny z 1. poł. XVIII w., z cudownym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII w.; ołtarze przy tęczy i ambona z 2. poł. XVIII w.; w nawach bocznych ołtarze neobarokowe i klasycystyczne z XIX w; w kaplicy ołtarz z figurą Chrystusa Ukrzyżowanego z pocz. XVIII w.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 21.10.2019 r.