podczas późnobarokowej przebudowy rezydencji wg projektu architekta Jakuba Fontany. Jako jedna z dwóch analogicznych oficyn zamyka dziedziniec pałacowy od strony zach., jednocześnie przez reprezentacyjną bramę umieszczoną na jej osi środkowej prowadzi główny wjazd od strony miasta. Ozdobiona bogatą dekoracją rzeźbiarską autorstwa Jana Chryzostoma Redlera, wraz z całym pałacem stanowi wybitny przykład architektury doby rokoka.

Historia

Oficyna wzniesiona w kilku etapach, w miejscu przebiegu szesnastowiecznych murów obronnych. W 1. poł. XVII w. znajdowała się tu brama z kordegardą na osi nowo wybudowanego kościoła. Prawdopodobnie w trakcie kolejnej przebudowy i modernizacji rezydencji, przeprowadzonej u schyłku XVII w. przez Stanisława Antoniego Szczukę, wg proj. arch. Augustyna Locciego młodszego, pomiędzy pałacem a bramą została wzniesiona pierwsza oficyna, którą rozbudowali kolejni właściciele – Wiktoria ze Szczuków i Jan Stanisław Kątski. Na podstawie inwentarza z 1742 r. wiadomo, że w pn. części oficyny znajdowała się kaplica oraz „nowe pokoje”. Po pd. stronie bramy usytuowany był budynek gospodarczy mieszczący piekarnię. Podczas zasadniczej przebudowy rezydencji, jaka nastąpiła w poł. XVIII w. na zlecenie Marianny z Kątskich i Eustachego Potockich, wcześniejsze budowle zapewne rozebrano, a jedynie część murów bramy została wchłonięta przez nowo zaprojektowaną oficynę (skrzydło pałacowe).

Druga analogiczna oficyna, wzniesiona po wsch. stronie dziedzińca, oraz korpus pałacowy zyskały wówczas jednolitą szatę architektoniczną autorstwa arch. Jakuba Fontany i rokokową dekorację rzeźbiarską wykonaną przez warsztat J. Ch. Redlera.

W XIX i XX w. oficyna jako integralna część rezydencji podlegała tym samym procesom dziejowym związanym ze zmianą właścicieli czy zniszczeniami wojennymi (por. historia zespołu pałacowego i pałacu). Obecnie w ramach rewaloryzacji całego zabytkowego zespołu poddawana jest pracom remontowym, konserwatorskim i adaptacyjnym z przeznaczeniem na centrum kultury.

Opis

Zespół rezydencjonalny znajduje się we wsch. część miasta, od pd. poprzedzony stawami, od zach. ograniczony fosą. Kompozycja przestrzenna zespołu jest przykładem barokowego założenia entre court et jardin  (między dziedzińcem a ogrodem). Pałac wraz z wydłużonymi oficynami bocznymi tworzy kształt podkowy otwartej ku południowi, ujmującej rozległy, kwadratowy dziedziniec honorowy. Drugą, poprzeczną, oś założenia wyznaczają wieże bramne na środku obydwu oficyn, na zakończeniu tej osi znajduje się brama zespołu kościelnego. Przez bramę w oficynie zach. prowadzi główny wjazd od strony miasta, biegnący nasypem w miejscu dawnego mostu nad fosą (ob. częściowo zasypaną i przekształconą w parking). Oficyna wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta, dwukondygnacyjna od strony miasta (zach.), a parterowa od strony dziedzińca, podpiwniczona. Zakończona po obu stronach prostokątnymi, szerszymi pawilonami, z których pn. powiązany za pomocą łącznika z alkierzem pałacowym. Układ wnętrza częściowo przekształcony wielodzielny, jednotraktowy, z korytarzem od strony dziedzińca.

Oficyna murowana z cegły, otynkowana. Nakryta dwuspadowym, asymetrycznym dachem z lukarnami w połaci wschodniej. Pawilony nakryte dachami czterospadowymi z lukarnami, dachy pokryte blachą. Elewacja frontowa (zach.) o charakterze reprezentacyjnej fasady, stanowiącej wizytówkę pałacu. Dwukondygnacyjna, trzydziestoosiowa, z silnie wysuniętymi trójosiowymi pawilonami skrajnymi i wieżą bramną pośrodku. Brama zamknięta półkoliście, umieszczona w szerokiej wnęce, ujętej kulisowo wygiętymi ćwierćkolistymi partiami bocznymi. Ściany wnęki pokryte delikatnym boniowaniem i rozczłonkowane pilastrami toskańskimi w wielkim porządku oraz kolumnami po bokach bramy, dźwigającymi belkowanie. Całość zwieńczona attyką, na której umieszczone rzeźby Redlera: w części środkowej kartusze herbowe z herbami Pilawa Potockich i Brochwicz Kątskich w otoczeniu panoplii i puttów, a w częściach skrajnych personifikacje architektury cywilnej i architektury wojskowej. Nad bramą jednokondygnacyjna, czworoboczna wieża przepruta z czterech stron, zamkniętymi półkoliście, otworami okiennymi flankowanymi parami pilastrów kompozytowych, podtrzymujących wyłamujące się półkoliście belkowanie. Wieża nakryta blaszanym hełmem w formie cokołu, na którym obelisk z figurą anioła trzymającego tzw. półtrzeciakrzyż – godło herbu Pilawa Potockich. Elewacja wsch. (od strony dziedzińca) jednokondygnacyjna, asymetryczna, z piętrowym, trójosiowym pawilonem od południa.

Dolna partia wieży bramnej nieznacznie zryzalitowana, trójosiowa, z zamkniętym półkoliście otworem przejazdowym flankowanym niższymi arkadowymi przelotami, nad którymi rzeźby przedstawiające walki Herkulesa. W części pd. nieznaczny trójosiowy ryzalit, z wejściem pośrodku, zwieńczony grupą rzeźbiarską, z koniem przeskakującym przez wolutową ściankę nakrytą draperią i puttami po bokach. Elewacja pd. pawilonu od strony stawu pięcioosiowa, z zaakcentowaną trójosiową partią środkową, zwieńczoną trójkątnym przyczółkiem, w którego tympanonie dekoracja sztukatorska z motywem panoplii. Elewacje zakończone gzymsem, otwory okienne na piętrze korpusu prostokątne, pozostałe zamknięte łukami odcinkowymi, wszystkie ujęte tynkowymi opaskami. Wnętrze pozbawione dawnego wystroju i wyposażenia.

Zabytek częściowo dostępny.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 07-12-2020 r.