Historia

13 maja 1872 r. oddana została do użytku linia kolejowa z Przemyśla do Chyrowa. Był to pierwszy odcinek ukończonej w 1874 r. Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej łączącej Lwów z Budapesztem. Zadaniem nowej linii kolejowej było stworzenie bezpiecznego (oddalonego od granicy z Rosją) szlaku transportowego pozwalającego na zaopatrywanie Twierdzy Przemyśl. Wkrótce po otwarciu linii (pomiędzy 1872 a 1875 r.) zbudowano stację kolejową w Bakończycach, która pełniła funkcję głównej stacji kolejowej twierdzy. Ze stacji wybiegały bocznice do magazynów: żywnościowych nr II, III i VI, słomy i siana nr I oraz składu fortecznej kolejki polowej nr 5. W pobliżu stacji zlokalizowano peklownię i wędzarnię mięsa (następnie fabryka konserw) z magazynami oraz magazyny artylerii. Wzdłuż całej stacji, po zach. stronie torów kolejowych zbudowano rampy wyładowcze. W celu obsługi parowozów prowadzących składy wojskowe oraz parowozów manewrowych pracujących na stacji, wzniesiono parowozownię i dwie wieże ciśnień. W pn. i pd. krańcu stacji zbudowano nastawnie wykonawcze. Stacja była intensywnie wykorzystywana w czasie budowy i wyposażania twierdzy oraz pomiędzy pierwszym, a drugim oblężeniem, kiedy w dniach 28.10. do ranka 4.11.1914 r. linią z Zagórza dotarło tu aż 213 pociągów towarowych z zaopatrzeniem. W okresie międzywojennym, podczas 2 wojny światowej i po jej zakończeniu stacja w Bakończycach pełniła funkcję stacji towarowej. Zatrzymywały się tu także pociągi osobowe. Po 1965 roku tory stacyjne zostały zelektryfikowane. Parowozownia po wycofaniu trakcji parowej była nieużytkowana. Została wyremontowana i rozbudowana po 2000 r. oraz przystosowana do obsługi lokomotyw elektrycznych. Część pomieszczeń obecnie nie jest użytkowanych. Wieże ciśnień, wyremontowane po 2000 r., po likwidacji trakcji parowej są nieużytkowane. W 1994 roku zawieszono ruch pasażerski. Obecnie stacja pełni funkcję stacji postojowej z torami odstawczymi dla składów osobowych. Budynek stacji, przebudowany po 2000 r., pełni obecnie funkcję mieszkalną i biurową. Dawny magazyn stacyjny przebudowany po 1945 r. na budynek socjalny, obecnie jest nieużytkowany. Podczas przebudowy zamurowano bramę towarową i część drzwi i okien.

Opis

Zespół budynków stacji kolejowej Przemyśl-Bakończyce składa się z budynku stacji, budynku socjalnego (dawny magazyn stacyjny), 2 wież wodnych (ciśnień) i parowozowni (ob. lokomotywownia). Stacja znajduje się w km 1,68 linii kolejowej nr 102 Przemyśl Główny - Malhowice. Zespół znajduje się w dzielnicy Przemyśla Bakończyce, po wsch. stronie ul. Nestora. Budynek stacji, wieża ciśnień I obsługująca stację i budynek socjalny znajdują się po zach. stronie torowiska stacji, a parowozownia i wieża ciśnień II, obsługująca parowozownię, po stronie wsch.

Budynek stacji

Budynek stacji zbudowany jest na rzucie prostokąta, z piętrowym ryzalitem od strony wsch. Jest budynkiem parterowym z użytkowym poddaszem, podpiwniczonym. Przykryty jest dachem 2-spadowym, z dwiema lukarnami w połaci zach., wykonanymi po 2000 roku. Ryzalit i lukarny przykrywają dachy 2-spadowe. Budynek wzniesiono z cegły pełnej, cokoły z bloków piaskowcowych, ściany otynkowane. Dach kryty jest blachodachówką. Elewacje podzielone są gzymsem podokiennym. Okna prostokątne, 6-kwaterowe, drzwi płycinowe 1- i 2-skrzydłowe z naświetlami. Otwory okienne i drzwiowe zakończone są łukami ozdobionymi boniami wykonanymi w tynku. Układ wnętrza - dwutraktowy. Do budynku prowadzą 4 wejścia - 2 od strony torów, 1 od strony ulicy i 1 (do części mieszkalnej) w elewacji szczytowej pd.

Budynek socjalny (dawny magazyn stacyjny)

Budynek parterowy, niepodpiwniczony, zbudowany jest na rzucie prostokąta. Od strony pn. dostawiono prostokątną przybudówkę. Budynek nakryty jest dachem dwuspadowym, przybudówka dachem pulpitowym. Ściany zewnętrzne drewniano-murowane (mur pruski). Dach kryty jest blachą fałdową. Elewacje głównego budynku są nieotynkowane, z widoczną konstrukcją, z 2-skrzydłowymi oknami ościeżnicowymi z naświetlami. Podkreślone są otynkowanym cokołem ceglanym. Elewacje szczytowe bez otworów, ze szczytami szalowanymi deskami. Ściany przybudówki z muru pruskiego są otynkowane. Drzwi wejściowe z naświetlem znajdują się w elewacji wsch. Układ wnętrza jest dwutraktowy.

Wieżą ciśnień I

Budynek zbudowany jest na rzucie kwadratu, 2-kondygnacyjny, przykryty dachem 2-spadowym. Wykonany w konstrukcji murowanej z cegły, cokoły z bloków piaskowcowych, elewacje otynkowane tynkiem gładkim. Dach kryty jest blachodachówką. Elewacje 1-osiowe podzielone są płaskim gzymsem międzykondygnacyjnym oddzielającym górną część z dekorację ramową, narożnymi szerokimi lizenami i gzymsem wieńczącym od dolnej gładkiej, ozdobionej jedynie boniowanymi łukami odcinkowymi nad drzwiami i oknem w elewacji zach. Od strony pd. znajdują się 2-skrzydłowe drzwi wejściowe, płycinowe. Okna ościeżnicowe 6- i 4-kwaterowe.

Parowozownia

Budynek założony jest na rzucie łuku, 7-segmentowy, z jednoprzestrzenną halą obejmującą 6 segmentów i trójkondygnacyjnym segmentem od strony zach. Przykryty jest wysokim dachem 2-spadowym z nadbudową w kalenicy, także z dachem 2-spadowym i 3 lukarnami z daszkami pulpitowymi od strony pd. Od tej samej strony znajduje się współczesna, łukowa dobudówka, przykryta dachem pulpitowym. Budynek wzniesiony jest z cegły, cokoły z bloków piaskowcowych, nadbudówka i lukarny drewniane, ściany otynkowane. Dach o konstrukcji kratownicowej, stalowej i pokryciu dachówką bitumiczną. Elewacje o dekoracji ramowej z płaskimi lizenami (w elewacji zach. z piaskowca, w pozostałych oblicowane cegłą) i ceglanymi detalami: gzymsy wieńczące - w elewacjach szczytowych uskokowe, w elewacjach pd. i pn. płaskie, gzymsy międzykondygnacyjne w elewacji zach., łukowe nadproża okien i drzwi oraz opaska okrągłego okna w szczycie elewacji wsch. W elewacji pn. znajdują się 3 drewniane bramy wjazdowe dla lokomotyw, z których 2, obecnie użytkowane, podwyższone są w celu przeprowadzenia trakcji elektrycznej. Wnętrze hali doświetlają duże, prostokątne, łukowo zakończone, 12-kwaterowe okna umieszczone w elewacjach wsch., pd. i pn. Drzwi wejściowe znajdują się w zach. segmentach elewacji pd. i pn. Elewacja szczytowa zach. jest 4-osiowa, z oknami prostokątnymi, łukowo zakończonymi, 6-kwaterowymi. W/w okna posiadają kamienne podokienniki. W drewnianej nadbudowie od strony pd. i pn. oraz w lukarnach znajdują się małe, zwojone, prostokątne, 6-kwaterowe okienka. Wnętrze hali parowozowni jest jednoprzestrzenne. Skrajny, 3-kondygnacyjny segment zach. o układzie jednotraktowym z zabiegowymi, piaskowcowymi schodami od pd.

Wieża ciśnień II

Budynek dwukondygnacyjny, podpiwniczony, wzniesiony jest na rzucie kwadratu, przykryty dachem 4-spadowym. Parter i piwnice wykonane są w konstrukcji murowanej z cegły, piętro drewniane, ze ścianami oszalowanymi deskami, cokoły z bloków piaskowcowych. Dach kryty jest blachą płaską. Elewacje wsch., zach. i pd. są 1-osiowe, pn. bez otworów, o układzie ramowym, ceglane, z otynkowanymi detalami architektonicznymi: narożne lizeny, od wsch. boniowane, gzyms z piaskowcowymi kroksztynami podpierającymi piętro, półkoliste, boniowane nadproże naświetla drzwi w elewacji wsch., półkoliste, płaskie nadproże 6-kwaterowego okna w elewacji zach. i płaska opaska okrągłego okna w elewacji pd. W poziomie piętra od strony wsch. i zach. znajdują się prostokątne, 6-kwaterowe okna. Wnętrze jest jednoprzestrzenne ze schodami do piwnicy. W górnej kondygnacji umieszczony jest metalowy zbiornik na wodę.

Dostęp do obiektu ograniczony. Zwiedzanie jedynie na zewnątrz budynków.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 16-10-2015 r.