synagoga, ob. biblioteka - Zabytek.pl
Adres
Przemyśl, Juliusza Słowackiego 15
Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. Przemyśl, gm. Przemyśl
Pomimo częściowo utraconych wartości w wyniku przeprowadzonego remontu (przebudowy wnętrza i zniszczonego pierwotnego wystroju elewacji i wyposażenia) stanowi w dalszym ciągu świadectwo historii, sztuki i wiary przemyskiej społeczności żydowskiej. Pod względem architektonicznym wyróżnia się w ciągu zabudowy ulicy.
Historia obiektu
Synagoga przy ul. Słowackiego została zbudowana w latach 1910-1918 według projektu architekta przemyskiego Stanisława Majerskiego (lub Maurycego Pilznera?), przy wielkim zaangażowaniu Mojżesza Scheinbacha, głównego działacza Stowarzyszenia Nowa Synagoga Przemyska. Z tego powodu nazywana jest również synagogą Scheinbacha. Wzniesiona była na placu należącym do Juliusza Kleina, przy wsparciu finansowym Rady Miasta oraz banków żydowskich. Wnętrze synagogi ozdobione było malowidłami – scenami biblijnymi, motywami ornamentalnymi i symbolicznymi pędzla przemyskiego artysty Adolfa Bienenstocka, ucznia Józefa Mehoffera. Synagogę zdobiły również witraże autorstwa tegoż artysty. Projekt bimy do synagogi wykonał Józef Wojtyga w 1911 r. Elewacje wyróżniał bogaty detal architektoniczny, motywy floralne, geometryczne, wazony z kwiatami i inskrypcje. W czasie 2. wojny światowej synagoga użytkowana była przez Niemców na stajnie dla koni. W 1945 r. Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Przemyślu przeprowadziła remont budynku, przystosowując jedno z pomieszczeń do celów religijnych. Z uwagi na brak użytkownika przez kilka kolejnych lat popadała w ruinę. W 1953 r. została przeznaczona na magazyn tekstyliów. Remont przeprowadzony w latach 60. XX w. wykonywany z zamiarem adaptacji obiektu na bibliotekę skutkował niestety dużymi zmianami zarówno w układzie wnętrza jak i wystroju architektonicznym. W jednoprzestrzennym gmachu otoczonym galeriami wprowadzono 5 kondygnacji, zlikwidowano pn. klatkę schodową, całkowicie wymieniono posadzki, wewnętrzną stolarkę drzwiową i częściowo okienną, zmieniono pokrycie dachu i skuto większość detali architektonicznych na elewacji. W kolejnych latach wykonywano na bieżąco remonty, które służyły utrzymaniu obiektu we właściwym stanie. Od 2006 r. odbywały się okolicznościowo żydowskie uroczystości religijne oraz wydarzenia kulturalne związane z przemyską społecznością żydowską, jej dziejami i kulturą. Od 2014 r. obiekt pozostaje nieużytkowany, biblioteka została przeniesiona do nowej siedziby.
Opis obiektu
Synagoga usytuowana jest we wschodniej części śródmieścia przy ul. Słowackiego z zieleńcem przed elewacją frontową i w bezpośrednim sąsiedztwie secesyjnych kamienic oraz wąskiej uliczki Bibliotecznej od pn.-wsch. strony.
Dwukondygnacyjna synagoga murowana jest z kamienia i z cegły, tynkowana, kryta dachem łamanym, w dolnej części krążynowym, w górnej czterospadowym, pobitym blachą. Elewacja frontowa jest pięcioosiowa, skrajne osie i środkowa zamknięte półkolistymi szczytami. W szczycie na osi okrągłe okno, w bocznych blendy. Dolna kondygnacja boniowana, z wejściami w drugiej i czwartej osi oraz oknami pośrodku i po bokach. W górnej, oddzielonej od parteru gzymsem kordonowym oraz podokiennym, okna flankowane pilastrami, wspierającymi belkowanie z wydatnym gzymsem wieńczącym.
Elewacja tylna na wysokim cokole, pięcioosiowa z ryzalitem w osi środkowej zamkniętym pókolistym szczytem z okrągłą blendą w polu. W partii ryzalitu na parterze prostokątna płycina zamknięta motywem trójliścia. W osiach flankujących okna półkoliste podbudowane gzymsem. Powyżej gzyms kordonowy z trójkątnym naczółkiem nad osi. Na piętrze w ryzalicie okna w kształcie koła, po bokach w formie wydłużonych prostokątów zamkniętych półkolem. Pomiędzy pilastrami flankującymi okna fryz arkadkowy. Elewacje boczne ośmioosiowe, z ryzalitami na wysokości pierwszej osi od zachodu. Boniowanie parteru, gzyms podokienny, okna, fryz arkadkowy zwieńczenie ryzalitu opracowane analogicznie do elewacji tylnej.
Pierwotnie sala modlitw otoczona była obejściem od zach., pd., i pn. oddzielonym pseudoromańskimi, smukłymi filarami, ponad którymi występowały galerie babińca otwarte półkolistymi arkadami na analogicznych filarach. W trakcie remontu – adaptacji na bibliotekę – sala modlitw została podzielona na cztery kondygnacje. Zamurowano wówczas większą część arkad, wstawiono nowe ściany działowe i nowe konstrukcje schodów. W drugiej i czwartej osi elewacji frontowej wprowadzono sienie wejściowe.
Dostępność obiektu dla zwiedzających. Obiekt dostępny z zewnątrz.
Autor noty: opr. Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 03-01-2017 r.
Rodzaj: synagoga
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BK.18668, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BK.204528