Objawienia, brama-dzwonnica i ogrodzenie. Cały kompleks stanowi istotny element układu urbanistycznego i panoramy miasta.

Historia 

Miasto założone w 1640 r. na gruntach wsi Biała przez Katarzynę z Ostrogskich Zamoyską. Istniejący przed 1325 r. kościół w Białej, pełnił do 1864 r. funkcję par. dla Janowa. W l. 1829-67 miasto zw. wówczas Janowem Ordynackim stanowiło centrum obwodu Ordynacji Zamojskiej. Kościół i klasztor Dominikanów ufundowane zapewne ok. 1650 r. staraniem Jana Zamoyskiego, wojewody sandomierskiego, wg tradycji na miejscu wcześniejszej kapliczki upamiętniającej ukazanie się Matki Boskiej jednemu z mieszkańców. Podarowany przez Zamoyskiego obraz Matki Boskiej Łaskawej został umieszczony w kaplicy i szybko zasłynął cudami, przyczyniając się do rozwoju kultu maryjnego. Pierwsze zabudowania były drewniane, usytuowane przy pn. pierzei rynkowej. W świetle najnowszych ustaleń, obecnie istniejący kościół wraz z częścią budynków klasztornych, których chronologia nie jest dobrze udokumentowana, został wzniesiony w jednej fazie l. 1694-1700, wg proj. arch. Zamoyskich Jana Michała Linka. Przed 1774 r. klasztor został rozbudowany i przebudowany, zapewne z podwyższeniem o piętro. Po kasacie zakonu w 1864 r. par. została przeniesiona z Białej do Janowa, na parterze budynków klasztornych umieszczono magistrat, a na piętrze plebanię. W l. 1878-9 przeprowadzono restaurację kościoła i klasztoru (m. in. zmiana pokrycia dachu z gontu na blachę, zapewne dobudowa przedsionka do skrzydła pd.-wsch. i niewielkiej kaplicy). W l. 1910-1914 podczas gruntownej restauracji i częściowej przebudowy kościoła przebito drzwi z zakrystii do kościoła oraz obniżono dach nad korytarzem klasztornym przylegającym do nawy bocznej. Budynki klasztorne gruntownie remontowane w 1958 r. (wzmocnienie sklepień) oraz w l. 2006-13 (m. in. remont elewacji, wnętrza, rekonstrukcja szczytu pd.). W 2010 r. w pomieszczeniach na piętrze otwarto Muzeum klasztoru Ojców Dominikanów.

Opis

Zespół klasztorny usytuowany jest w pn. pierzei rynkowej, w jego skład wchodzi kościół skierowany prezbiterium na pn. zach., przylegający od wsch. czworoboczny klasztor, wolno stojąca kaplica pw. Objawienia, brama-dzwonnica i ogrodzenie z bramkami. Klasztor wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku, podpiwniczony. Skrzydło pn.-wsch. i pn.-zach. dwukondygnacyjne, z korytarzami od strony wirydarza; w części pn. skrzydła przedłużone wydatnymi aneksami (w jednym z nich znajdował się pierwotnie refektarz); w skrzydle prostopadłym do prezbiterium umieszczono zakrystię i skarbiec; na zakończeniu skrzydła pn.-wsch. dobudowano niewielką kaplicę. Pozostałe dwa skrzydła – frontowe oraz przylegające do kościoła – parterowe, mieszczą jedynie korytarze. Klasztor murowany z cegły i kamienia, otynkowany. Większość pomieszczeń nakryta sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi. Skrzydła nakryte dachami dwuspadowymi pod blachą. Wszystkie elewacje zwieńczone bogato profilowanym gzymsem. Elewacje skrzydła pn.-wsch. podzielone dodatkowo gzymsem kordonowym i rozczłonkowane na I p. pilastrami na cokołach; pd. ściana zakończona (zrekonstruowanym) półkolistym szczytem o charakterze barokowym, ożywionym trzema profilowanymi wnękami. Wejście do skrzydła (korytarza) pd.-zach. poprzedzone przedsionkiem o opilastrowanych narożach, zwieńczonym trójkątnym, wyłamującym się szczytem. Pozostałe elewacje pozbawione podziałów i detalu architektonicznego; aneks pd. oskarpowany. Wewnątrz  obrazy z przedstawieniami scen z historii zakonu dominikańskiego i świętych dominikańskich, w kaplicy ołtarzyk z 2. poł. XVIII w. 

Zabytek dostępny częściowo. 

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 14.01.2019 r.