Historia

Budowa nowego kościoła ewangelickiego trwała od 1897 do 1902 r., kiedy to nastąpiło uroczyste poświęcenie. 

W 1902 r. zbudowano także plebanię, nawiązując jej formą do neogotyckiego charakteru kościoła.

Opis

Ewangelicki zespół sakralny położony jest  w południowej części miasta między ulicami: św. Antoniego, Seweryna, Szkolną oraz Bohaterów 14 Brygady. Umiejscowiono go na dużej działce o kształcie zbliżonym do trapezu. Część mieszkalno- gospodarcza wydzielono od strefy sakralnej, posiada też ona osobne wejście od strony ul św. Antoniego. Budynek plebani umiejscowiony został w południowo- zachodnim narożniku działki. 

Neogotycki budynek zrealizowany jest na planie zbliżonym do litery L. Jest parterowy, częściowo podpiwniczony, posiada  użytkowe poddasze.

Zbudowany jest z czerwonej cegły na zaprawie wapienno-cementowej. Ściany zewnętrzne nie są otynkowane, wewnętrzne posiadają tynki. Więźba dachowa jest drewniana o konstrukcji płatwiowo- krokwiowej. Każde skrzydło posiada odrębny dach- wschodnie dwuspadowy, zachodnie czterospadowy.

Wszystkie elewacje posiadają cokół, ściany wieńczą gzymsy, narożniki są zaakcentowane boniami. Okna umieszczono w dekoracyjnych opaskach o ostrołukowym kształcie, zastosowano także ozdobne tympanony. Obramienia drzwi, okien i inne elementy dekoracyjne zostały otynkowane. Rolę fasady pełni elewacja zachodnia, równoległa do ul. Św. Antoniego. Jest ona pięcioosiowa. Część środkowa w formie płytkiego ryzalitu jest najwyższa, wieńczy ją trójkątny szczyt. Na parterze mieści szerokie prostokątne okno, na wysokości poddasza dwa węższe okienka. Nad nimi znajduje się data budowy obiektu- 1902 . Partie boczne posiadają po dwa okna. Podobnie rozwiązano elewację południową w której centralną oś stanowi otwór drzwiowy, a skrajny południowy otwór okienny jest ślepy. Elewacja północna, równoległa do ul. Seweryna, posiada sześć otworów, w tym drugi od zachodu to drzwi, do których prowadzi stalowy podest. 

Wnętrze składa się z trzech partii, każda posiada osobne drzwi zewnętrzne. Od frontu mieści mieszkanie pastora, od wschodu kaplica, z tyłu część gospodarcza. Część frontowa jest trójtraktowa, po środku umiejscowione są schody. Część tylna jest dwutraktowa.

Z zewnątrz obiekt dostępny cały rok , wnętrze po ustaleniu z władzami parafii.

Oprac. Anna Michalska OT NID w Łodzi, 02.04.2020 r.

Bibliografia 

• 220 lat Tomaszowa Mazowieckiego, materiały z sesji naukowej, Tomaszów 2008
• Ród Ostrowskich w dziejach Tomaszowa i Rzeczypospolitej, materiały z sesji naukowej, Tomaszów 1991
• Tomaszów Mazowiecki, dzieje miasta, Warszawa 1980
• Proksa M., Zub M., Ewangelickie kościoły w Tomaszowie Mazowieckim, Próba analizy przestrzenno- użytkowej i architektonicznej, w: Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury, t. XXXIV, 2017 , lipiec- wrzesień. 
• Grzegorczyk, Andrzej, Johannes Wende – budowniczy z miasta bawełny, w: Rocznik Białostocki, 20, 2016
• K. Stefański, Johannes Wende i Richard Schlein – między Łodzią a Żytawą, w: Sztuka Polski Środkowej – Studia IV. Sztuka nowożytna i nowoczesna, Łódź 2010