Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

willa Nad Zdrojami - Zabytek.pl

willa Nad Zdrojami


willa XIX w. Szczawnica

Adres
Szczawnica

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. nowotarski, gm. Szczawnica - miasto

Najważniejsza pijalnia wody mineralnej w Szczawnicy.Stanowi dominantę w centrum uzdrowiska, przy Pl. Dietla.

Historia

Pierwsze informacje o leczniczych własnościach szczawnickich źródeł pochodzą z początku XIX w. W 1810 r. dokonano pierwszej wstępnej analizy wody szczawnickiej. Źródło, później nazwane „Józefiną”, było dzierżawione od rządu austriackiego przez szczawnickiego górala Józefa Zachwieję (zwanego Józiopankiem), który sprzedawał niewielkie ilości butelkowanej wody. Józiopanek sprzedał źródło w 1820 r. Janowi Kutscherze, który zbudował nad źródłem skromny pawilon, a obok dwa domy dla kuracjuszy. W centrum pawilonu była studnia, a wokół ławeczki. W 1822 r., po osunięciu się ziemi, okazało się, że istnieją dwa źródła. Józefina i Stefan Szalayowie (rodzice Józefa Szalaya), kupiwszy w 1828 r. od Kutschery zdroje i zabudowania, nadali źródłom swoje imiona. Szalayowie zastąpili istniejący pawilon wybudowaną w latach 1839-1840 altaną na ośmiu kolumnach z półkolistymi arkadami. Altana przetrwała do lat 60. XIX w., kiedy Józef Szalay zastąpił ją dwupiętrowym budynkiem. Willę wybudowano według planu Józefa Szalaya w 1863 r. Piętro domu ozdobione było misterną snycerką. W latach 70. XIX w. w pijalni zainstalowano pierwszą pompę z trzema wylotami, przez które wylewała się woda. W 1897 r. elewację wzbogacono malowidłami przedstawiającymi św. Kingę i św. Barbarę. W latach 1931-1934 Adam Stadnicki przeprowadził gruntowną modernizację pijalni. Źródło „Józefina” było nieczynne od lat 70. XX w. Od 1984 r. cała pijalnia była nieczynna, a wodę wydawano w sąsiednim budynku kawiarni. Po częściowym pożarze w 2002 r. budynek w latach 2006-2008 odbudowano w historycznej formie i oddano do użytku. Oryginalne malowidła z przedstawieniami św. Kingi i św. Barbary transferowano i przeniesiono do Muzeum w Szczawnicy. Na elewacji znajdują się obecnie kopie malowideł. W budynku w ciągu jego historii była przede wszystkim pijalnia wód. Obecnie na parterze znajduje się pijalnia wód mineralnych (z 6 źródeł, w tym z „Józefiny”), a na piętrze - galeria, w której urządzane są sezonowe wystawy.

Opis

Pijalnia usytuowana jest w północnej pierzei Pl. Dietla. Założona na rzucie prostokąta, dwutraktowa, piętrowa z facjatą na osi. Nakryta dachem dwuspadowym z okapami. Analogiczny dach nad facjatką. Murowana, tynkowana, na piętrze konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą, o eksponowanej konstrukcji ścian i wątku. Dach kryty dachówką. Elewacja frontowa 7-osiowa z trójkątnym ryzalitem środkowym, zwieńczonym facjatką z trójkątnym szczytem. Na osi ryzalitu wejście główne do pijalni. Na parterze otwory okienne zamknięte półkoliście. Na piętrze, w osiach skrajnych płyciny z malowidłami przedstawiającymi św. Barbarę i św. Kingę. Facjata nad ryzalitem nadwieszona na kroksztynach, ozdobiona dekoracją snycerską. W osi środkowej znajduje się zegar. Wewnątrz, na parterze sala z pijalnią, przechodząca przez wysokość dwóch kondygnacji. Na piętro, do sali wystawowej, prowadzą drewniane schody.

Obiekt dostępny z zewnątrz i wewnątrz przez cały rok.

Oprac. Olga Dyba NID OT w Krakowie, 13.05.2015 r.

Rodzaj: willa

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.187200, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.384779