Jest jedną z większych halowych, 3-nawowych świątyń wczesnogotyckich w Małopolsce.

Historia

Zespół kościoła parafialnego obejmuje kilka obiektów:

Kościół parafialny pw. św. Andrzeja rozbudowany w XIV w., przypuszczalnie z fundacji Kazimierza Wielkiego, na miejscu starszego. Gotycka świątynia jest orientowana, murowana z cegły i miejscowego parczewskiego piaskowca. Prezbiterium będące najstarszą częścią kościoła, powstałe przed poł. XIV w. i będące adaptacją budowli z końca XIII w. jest zamknięte ścianą prostą i trójnawowym, halowym korpusem (2. poł. XIV w). Wnętrza świątyni nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe. W XV w. po południowej stronie prezbiterium dobudowano gotycką kaplicę św. Anny, z tegoż czasu pochodzą zakrystia i skarbiec dobudowane od północy. Manierystyczne przybudówki po południowej stronie korpusu powstały w latach 1612 (kruchta) i 1620 (kopułowa kaplica Matki Boskiej Loretańskiej). W wieku XVIII i XIX, w celu wzmocnienia konstrukcji kościoła osłabionej szkodami górniczymi, gotyckie przypory zastąpiono szkarpami z daszkami. Do zachodniej ściany korpusu dobudowano kruchtę i klatkę ze schodami na chór muzyczny, wybudowano także nową wieżyczkę na sygnaturkę.

Wieża-dzwonnica wolno stojąca po zachodniej stronie kościoła, zbudowana w stylu neogotyckim, murowana z piaskowca parczewskiego, jest dziełem Sławomira Odrzywolskiego z lat 1903(8?)-1913.

Kaplica pw. św. Jana Kantego powstała w 1738 r. w obrębie cmentarza przykościelnego. Jej obecny neogotycki charakter jest rezultatem przebudowy z 1897 r. Murowana, od południa jest związana z linią miejskiego muru obronnego, zachowała barokową fasadę.

Opis

Gotycka fara olkuska, 3-nawowy halowy budynek, zbudowany ze zlepieńca parczewskiego znajduje się w południowo-zachodnim narożu rynku. Przed wejściem do kościoła, od strony zachodniej, stoi wysmukła neogotycka dzwonnica, od południa znajduje się kaplica pw. św. Jana Kantego.

W kościele zachowały się elementy gotyckiego wystroju: portale ostrołukowe z 2. poł. XIV w. i pięciolistny z XV w., laskowania i manswerki okienne. W wyposażeniu świątyni są dzieła manierystycznej snycerki z końca XVI w. (stalle) i początku XVII w. ( m.in. ołtarz główny i chór muzyczny z organami, 1611 - 1624; ambona z 1639, kilka ołtarzy bocznych) oraz późnogotycki poliptyk, który jest jednym z najstarszych i najcenniejszych zabytków olkuskiej świątyni. Znajduje się on w nawie północnej, składa się z 5 części: na 4 skrzydłach namalowano szesnaście obrazów ze scenami z życia Marii i Chrystusa, a w części środkowej umieszczono rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem z ok. 1480 r. Jest to dzieło krakowskich malarzy Jana Wielkiego i Stanisława Starego z 1485 r. Olkuskie organy zostały zbudowane na początku XVII w. przez norymberskiego organomistrza Hansa Hummla, a dokończone przez jego ucznia, Jerzego Nitrowskiego. Zachowany jest ich oryginalny mechanizm oraz większość piszczałek. Pamiątkami górniczej przeszłości miasta jest m. in. XVI w. chrzcielnica w kształcie romańskiego kielicha odlana z olkuskiego ołowiu oraz półtorametrowej wysokości srebrny Krzyż Gwarków znajdujący się w kaplicy św. Anny.

Aranżacja wnętrza z ekspozycją średniowiecznych i nowożytnych malowideł jest w znacznej mierze dziełem konserwatora Józefa Edwarda Dutkiewicza (1963-1968). Od 2002 r. świątynia nosi honorowy tytuł bazyliki mniejszej.

Obiekt dostępny.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie, 21.04.2015 r.