Stanowią ponadto cenny element krajobrazu kulturowego pd.-zach. części miasta lokacyjnego i współczesnego Olkusza.

Historia

Olkusz, górnicze miasto związane z eksploatacją kruszców (ołowiu i srebra) było lokowane na prawie niemieckim w 2 poł. XIII w., być może przez Bolesława Wstydliwego lub Wacława II. W 1331 r. Władysław Łokietek potwierdził Olkuszowi prawa miejskie. Zapewne już wtedy miasto posiadało prostokątny narys z najstarszą linią obwodu obronnego, który stanowiła w tym czasie fosa, której towarzyszyć mogła pionowa ściana drewniana lub ziemna. Około poł. XIV w. wzdłuż fosy wzniesiono mur obronny załamujący się w linii z występującymi w przedpole basztami podkowiastymi, umożliwiającymi prowadzenie obrony skrzydłowej. W 1366 r. istnienie murów zostało potwierdzone w źródłach. Istniejące mury miejskie miały długość 1100 m i obejmowały prostokąt miasta lokacyjnego o powierzchni 7 ha. W obrębie średniowiecznych murów także w XIV w. zbudowano ratusz a drewnianą zabudowę miasta sukcesywnie zastępowano murowanymi kamienicami.

Badania archeologiczne prowadzone w latach 1972 i 1992 w rejonie rynku oraz ulic: Szpitalnej i Basztowej doprowadziły do odkrycia: 1) wału i fosy z 1 poł. XIV w., 2) reliktów autentycznego fundamentu muru obronnego i baszty (pierwotnie półbaszty) z XIV w. wraz z fosą z tegoż stulecia, 3) pozostałości uliczki przymurnej z XIV w., zlokalizowanej pomiędzy wewnętrznym licem muru obronnego a reliktami średniowiecznej zabudowy (szerokość uliczki od 5 do 6 m.), 4) fundamenty 4 średniowiecznych kamienic, usytuowanych na zapleczu działek, przy uliczce przymurnej, datowane na 1 poł. XIV wieku, 5) fundamenty budynku dawnego starostwa, będące pozostałością 4 średniowiecznych kamienic, zlokalizowanych przy rynku, datowanych na 1 poł. XIV w. Kolejne badania archeologiczne w obrębie tzw. Kwartału Królewskiego prowadzono w 1993 i 2006 r. prowadziły do wniosków, że „z dużą dozą prawdopodobieństwa w Kwartale Królewskim zabudowa murowana pojawiła się wyjątkowo wcześnie, bo już na początku XIV w., a może nawet w końcu XIII stulecia.” Zaznaczyć należy, że w środowisku archeologicznym istnieją rozbieżności co do interpretacji odkrytych reliktów obiektów murowanych i wniosków chronologicznych (datowania reliktów).

Opis

Relikty zabudowy znajdują się w południowo-zachodniej części miasta lokacyjnego między rynkiem, (w obrębie budynku dawnego starostwa wzniesionego w 1 poł. XIX w. i na południowych tyłach parceli, na której budynek zbudowano) a obecnymi ulicami Basztową i Szpitalną. Południową, wyraźną, wizualną granicę ochrony konserwatorskiej wyznacza zrekonstruowany południowy odcinek muru obronnego. Składają się na niego zrekonstruowana i odbudowana w 1971 r. (wg projektu prof. Bogdanowskiego) prostokątna baszta z fragmentem muru zwieńczonego krenelażem i odcinkiem zrewitalizowanej fosy dochodzącej do chodnika przy ulicy Szpitalnej. Plany zapisane w decyzji o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych reliktów zabudowy, a dotyczące stworzenia na tym terenie rezerwatu archeologicznego nie zostały zrealizowane. W związku z tym większość reliktów odkrytych w trakcie prac archeologicznych nie została wyeksponowana i udostępniona zwiedzającym. Na kontakt z pierwotną substancją zabytkową, turyści liczyć mogą odwiedzając kawiarnię zlokalizowaną w zrekonstruowanej baszcie.

Obiekty w części dostępne z zewnątrz.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie, 06.08.2015 r.