Historia

Dzwonnica olkuskiego kościoła farnego wzmiankowana była po raz pierwszy w końcu XVI w., nie znamy czasu jej powstania, usytuowania ani wyglądu. Szkicowe ujęcie panoramy miasta z 1761 r. ukazuje wolnostojącą dzwonnice po zachodniej stronie kościoła, wyższą od niego, z licznymi oknami, wieloczłonowym hełmem i latarnią. W ikonografii z połowy XIX w. widoczna jest niska dzwonnica z małymi szczelinowymi okienkami, nakryta dachem pod blachą. W swej zubożonej formie, jaką uzyskała po zabezpieczającym remoncie z przełomu XVIII i XIX w., paliła się w latach 1864 i 1877. Rozebrana na przełomie XIX i XX w.

Nowa, stojąca do dziś dzwonnica, została zbudowana w latach 1903 (8?) - 1913. Dziś na dzwonnicy wiszą 3 dzwony ufundowane przez parafian w 1963 r. W latach 70. XX w. przeprowadzono konserwację polegającą na uzupełnieniu ubytków ścian i elementów odpadających detali. W latach 1989-90 przy wymianie miedzianego pokrycia hełmu, zniekształcono jego zwieńczenie przez zmianę profilu i dodanie korony. 

Opis

Dzwonnica została zbudowana na planie kwadratu o wymiarach około 9x9 m (bez przypór) i stoi mniej więcej w osi kościoła na zachód od niego. Wysokość dzwonnicy z hełmem to 63 metry. Podstawa budowli została obłożona czerwonym piaskowcem kieleckim, a sama dzwonnica została wymurowana z regularnych bloków zlepieńca parczewskiego. Grubość muru u podstawy wynosi ok. 1,5 m, narożniki budowli wzmocnione są przyporami uskokowo zwężającymi się ku górze. Do wykonania detali architektonicznych zastosowany piaskowiec szydłowiecki, do zwieńczenia łuków – cegłę klinkierową. Dzwonnica została przykryta strzelistym czterospadowym dachem krytym blachą miedzianą. Na szczycie hełmu wieży znajduje się  na metalowa kula, a poniżej metalowa korona. Całość wieńczy metalowy krzyż z koronami na ramionach i orłem w koronie. Niewątpliwą ozdobą wieży są neogotyckie portale, ślepe archiwolty tychże, elementy wieńczące jej czworoboczną część, przypominające blankowane krenelaże, biforia znajdujące się w wyższej części dzwonnicy. Na wschodniej i zachodniej ścianie dzwonnicy znajdują się wysokie (ok. 4 m) drzwi z ostrołukowym portalem, złożonym z trzech schodkowych warstw wykonanych z cegły klinkierowej. Kształt tego portalu nawiązuje do gotyckiego portalu w kościele św. Andrzeja. Portal dzwonnicy nie znajduje się w murze samej dzwonnicy, tylko w wysuniętym przed lico muru ozdobnym elemencie, nawiązującym swym kształtem do bramy miejskiej, co wydaje się nawiązaniem do historii Olkusza, obwarowanego murami za czasów Kazimierza Wielkiego i zarazem herbu Olkusza z bramą miejską.   

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie 19.03.2020 r.