W jego skład wchodzi klasycystyczna cerkiew, klasztor, brama-dzwonnica i ogrodzenie – wzniesione w l. 1838–40 oraz budowle późniejsze – drewniany dom namiestnika klasztoru z XIX/XX w duchu rosyjskiej architektury ludowej i kaplice z 1908 położone poza klasztorem. Obecnie istniejący zespół powstał w miejscu o tradycji monastycznej sięgającej k. XV w., związanej z kultem św. Onufrego. Nieprzerwanie był ważnym ośrodkiem duchowości i edukacji, jest jednym z siedmiu istniejących do dzisiaj monasterów prawosławnych.

Historia

Wieś Jabłeczna po raz pierwszy odnotowana przed 1428 r. W 1499 r. wzmiankowany monaster pw. św. Onufrego, ufundowany przez Jana Juriewicza Zabrzezińskiego i jego żonę Annę z Nasutów. Powstanie klasztoru wiąże się z podaniem mówiącym o pojawieniu się ikony św. Onufrego przyniesionej wodami Bugu. W 1596 r. klasztor nie przystąpił do unii i pozostał przy prawosławiu, w XVII w. rozwinął się pod patronatem Leszczyńskich. W miejscu wcześniejszej drewnianej zabudowy, w l. 1838-1840 wzniesiono nową murowaną cerkiew pw. . św. Onufrego, klasztor, bramę-dzwonnicę i ogrodzenie, wg proj. arch. Andrzeja Gołońskiego. Po 1875 r. Jabłeczna stała się jednym z głównych centrów prawosławia na Podlasiu i Ziemi Chełmskiej. Znajdowały się tu szkoły: dla psalmistów, nauczycieli szkółek cerkiewnych, rzemieślnicza i rolnicza. Na przełomie XIX i XX w. wzniesiono drewniany dom namiestnika klasztoru, a w 1908 r. kaplice pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny i pw. św. Ducha. W 1915 r. zakonnicy zostali ewakuowani w głąb Rosji, a klasztor częściowo zniszczony. W 1919 r. powrócili do Jabłecznej, w 1920 otworzono cerkiew. W 1942 pożar zniszczył klasztor oraz uszkodził cerkiew. W l. 1953-1957 przeprowadzono kapitalny remont całego założenia (m.in. odbudowano zniszczone w czasie wojny kaplice). W l. 70. XX w. nastąpiło odrodzenie życia monastycznego. Od 1974 r. ma tu swoją siedzibę Prawosławne Wyższe Seminarium Duchowne.

Ostatni generalny remont budynków wchodzących w skład zespołu przeprowadzono na pocz. XXI w.

Opis

Kaplica pw. Zaśnięcia Matki Boskiej usytuowana jest na pagórku, naprzeciwko pn. bramy do monasteru. Elewacją frontową zwrócona na pd. Wzniesiona na planie kwadratu, z węższym i niższym prezbiterium, przy którym od zach. skarbczyk. Drewniana, konstrukcji wieńcowej, oszalowana. Wewnątrz pozorne sklepienie beczkowe. Nad częścią centralną ośmiopołaciowa kopuła pozorna osadzona na dwóch krzyżujących się daszkach, zwieńczona wieżyczką z cebulastym hełmem i krzyżem, w narożach cztery analogiczne mniejsze wieżyczki (o formach częściowo zmienionych podczas ostatniego remontu). Dachy i kopułki pokryte blachą. Elewacje zwieńczone trójkątnymi szczytami ozdobionymi ażurowymi wiatrownicami. W fasadzie szeroki, zamknięty koszowo, otwór wejściowy z czteroskrzydłowymi drzwiami ozdobionymi płycinami z motywem krzyża, powyżej malowidło ze sceną Zaśnięcia NMP z pocz. XX w.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

opr. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 20-06-2018 r.