Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

fort artyleryjski N XX PRZEKOPANA - fortyfikacje rdzenia twierdzy - obwód Noyon - Zabytek.pl

fort artyleryjski N XX PRZEKOPANA - fortyfikacje rdzenia twierdzy - obwód Noyon


architektura obronna ok. 1880 r. Przemyśl

Adres
Przemyśl, Sienna

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. Przemyśl, gm. Przemyśl

Fort NHW XVII (Noyauhauptwerk XX) „Przekopana” jest dobrze zachowanym, zmodernizowanym prowizorycznym fortem artyleryjskim.

Ma duże wartości naukowe i historyczne jako zabytek architectury militaris oraz jako element obwarowań rdzenia „Noyau”. Dodatkową wartość historyczną i naukową stanowi XX-wieczny schron bojowy o nietypowej konstrukcji.

Historia

W 1887 r., w związku z pogorszeniem sytuacji politycznej w Europie i zagrożeniem wybuchu wojny z Rosją, Generalny Inspektor Inżynierii gen. Daniel Salis Soglio uzyskał zgodę na dodatkowe wzmocnienie Twierdzy Przemyśl. W tym samym roku rozpoczęto planowaną od 1872 r. budowę wewnętrznej, ciągłej linii obronnej – rdzenia Noyon. Pierwszy projekt rdzenia opracował Salis Soglio. W 1877 r. zmodyfikował go  Anton Werner, szef Dyrekcji Inżynierii Fortecznej dla Galicji we Lwowie. Rdzeń rozplanowany po obu brzegach Sanu miał obwód 16 km. Jego zadaniem było zabezpieczenie centrum twierdzy z licznymi magazynami przed niespodziewanym, gwałtownym atakiem rosyjskiej konnicy bezpośrednio po rozpoczęciu działań wojennych, przed przygotowaniem zewnętrznej linii fortów do obrony. Rdzeń z bramami fortecznymi spełniał także rolę policyjną – umożliwiał kontrolowanie ruchu osób.

Fort XX Przekopana zlokalizowano w kluczowej pozycji przy drodze i linii kolejowej z Przemyśla do Lwowa. Zadaniem fortu jako głównego punktu oporu było panowanie nad doliną rzeki Wiar po pd. stronie linii kolejowej. Dodatkową funkcją było flankowanie linii rdzenia i blokowanie przeprawy przez Wiar – mostów drogowego i kolejowego. Do lewego skrzydła fortu przylegał szaniec flankujący barierę Lwowską. W 1901 r. fort był uzbrojony w 4 działa 12 cm M.61 i 4 działa 8 cm M.75 na lawetach fortecznych. Jego załogę stanowiła ½ kompanii piechoty i 70 artylerzystów. Wchodził w skład I obwodu obronnego – „Rdzeń prawy brzeg Sanu”. W 1909 r. 2 działa 8 cm M.75 zmieniono na 2 działa 9 cm M.75/96 Feldkanone na lawetach polowych. Pozostałe uzbrojenie nie uległo zmianie. Do wybuchu wojny prawdopodobnie nie wykonano koszar szyjowych. Na mapie Twierdzy Przemyśl Spezial-Übersichts-Plan von Przemysl, Blatt 17 PRZEMYŚL z 1896 r. widoczny jest jedynie schron główny mieszczący kuchnię i ubikację.

Podczas walk o Twierdzę Przemyśl w latach 1914-1915 fort nie odegrał większej roli. Podczas kapitulacji twierdzy 22.03.1915 r. zostało zniszczone jego uzbrojenie, a schron centralny, zapewne o drewnianej konstrukcji, uległ zniszczeniu w następnych latach.

W latach 1940-1941 w wał czołowy fortu wbudowany został sowiecki schron bojowy (tzw. „linii Mołotowa”) , którego uzbrojenie stanowiła armata ppanc. 45 mm oraz ciężki karabin maszynowy 7,62 mm.

Po II wojnie światowej zniwelowana została, widoczna na mapie twierdzy, basteja bramna.

Opis

Fort XX „Przekopana” jest ziemnym, jednowałowym fortem artyleryjskim założonym na planie bastionu. Fort zlokalizowany jest po pd. stronie ul. Lwowskiej. Od strony wsch. fortu przebiega ul. 6 Pomorskiej Dywizji Piechoty, a od strony pd. Ks. Jana Mogilnickiego. Dojazd do baterii prowadzi drogą gruntową od strony ul. Lwowskiej - dawną forteczną drogą dojazdową.

Powierzchnia fortu – ok. 3,2 ha.

Fort ma konstrukcję ziemną, otoczony wałem ziemnym i fosą suchą, wały czół i barków z poprzecznicami oddzielającymi stanowiska armat. W poprzecznicach znajdują się częściowo zachowane schrony pogotowia ze sklepieniem z blachy falistej. Wewnątrz fortu wały osłaniające niezrealizowane koszary szyjowe i niezachowany schron główny.

W osi fortu znajduje się wbudowany w wał czołowy betonowy schron bojowy do ognia bocznego. Wejście do schronu rozwiązane jest nietypowo – poprowadzono go przez przelotnię schronu pogotowia w poprzecznicy wału prawego czoła fortu. Fort jest trzykondygnacyjny, wieloizbowy. W górnej kondygnacji zlokalizowane są m.in. izby bojowe (od pn. dla działa ppanc. 45 mm, od pd. dla ciężkiego karabinu maszynowego 7,62 mm) wyposażone w strzelnice przeciwrykoszetowe. Przed strzelnicami znajduje się rów diamentowy.

Zabytek jest dostępny bez ograniczeń.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 22.01.2019 r.