Ma wartości naukowe i historyczne jako zabytek architectury militaris oraz jako element wewnętrznego pierścienia fortyfikacji twierdzy – unikalnego w skali europejskiej, zachowanego prawie w komplecie, systemu tego typu obwarowań.

Historia

Budowę wewnętrznej, ciągłej linii obronnej – rdzenia Noyau planowano od 1872 r. Pierwszy projekt rdzenia opracował gen. Daniel Salis Soglio, ówczesny Generalny Inspektor Inżynierii Fortecznej w Przemyślu. W 1877 r. oraz w 1884 r. zmodyfikował go Anton Werner, szef Dyrekcji Inżynierii Fortecznej dla Galicji we Lwowie. Jednak rozpoczęte w 1877 r. prace fortyfikacyjne objęły jedynie pierścień zewnętrzny. Budowę rdzenia odkładano na okres mobilizacji. Dopiero w 1887 r., w związku z pogorszeniem sytuacji politycznej w Europie i zagrożeniem wybuchu wojny z Rosją, Salis Soglio uzyskał zgodę na dodatkowe wzmocnienie Twierdzy Przemyśl. Przygotowanie wojenne twierdzy objęło rekonstrukcję dzieł zbudowanych w poprzednim okresie, budowę nowych baterii i szańców pierścienia zewnętrznego oraz tzw. „linii wspierającej”, budowę dróg fortecznych, magazynów, rozbudowę szpitala. Budowę rdzenia Noyau o długości 16 km otaczającego miasto na obu brzegach Sanu ukończono do listopada 1887 r. Zadaniem rdzenia było zabezpieczenie centrum twierdzy z licznymi magazynami przed niespodziewanym, gwałtownym atakiem rosyjskiej konnicy bezpośrednio po rozpoczęciu działań wojennych, przed przygotowaniem zewnętrznej linii fortów do obrony. Rdzeń z bramami fortecznymi spełniał także rolę policyjną – umożliwiał kontrolowanie ruchu osób.

Szaniec SZ 12 „Lempertówka” powstał wraz z całym rdzeniem Noyau w 1887 r. Zadaniem szańca była obrona doliny Wiaru i flankowanie sąsiednich odcinków obwałowania rdzenia Noyau. W zestawieniu dzieł obronnych twierdzy z 1909 r. szaniec wymieniony jest jako Feldgeschützplacement 2 (rezerwowe stanowisko armat polowych) i nie posiadał stałego uzbrojenia artyleryjskiego. Po wewnętrznej stronie obwałowania i szańca przebiegała forteczna droga rokadowa rdzenia (ob. ul. Jana Zamoyskiego). Na zapolu szańca zlokalizowany był skład fortecznej kolejki polowej nr II (Feldbahn Depot № II), koszary artylerii polowej nr VII (Baracken Lager № VII Feld-Artillerie)  i kryta ujeżdżalnia koni nr I z szkółką jeździecką. Prawdopodobnie podczas walk o Twierdzę Przemyśl w 1914 i 1915 r. szaniec także nie był uzbrojony i nie odegrał większej roli.

Po 2000 r. szaniec został oczyszczony z porastającej go żywiołowej zieleni i zagospodarowany przez właścicieli znajdującej się na jego zapolu lecznicy zwierząt. W 2016 r. ustawili oni tablicę informacyjną zaprojektowaną przez autora niniejszej noty.

Opis

Dzieło obronne wzniesione w obwałowaniu rdzenia Noyau w systemie bastionowo-poligonalnym. Zlokalizowane jest w pn.-wsch. części I obwodu obronnego w zakolu Sanu, w dzielnicy Lempertówka. Szaniec założony jest na planie małego bastionu z otwartą szyją. Do prawego barku szańca przylega kleszczowe załamanie wału flankujące szaniec oraz pn. część kleszczowego odcinka obwałowania Noyau pomiędzy szańcami SZ 12 i SZ 11. Szaniec SZ 12 tworzy wał ziemny bez poprzecznic i sucha fosa. Za wałem rozmieszczone były stanowiska strzeleckie piechoty.

Szaniec nie miał stałych urządzeń świadczących o funkcji szańca artyleryjskiego (poprzecznice ze schronami pogotowia, jakie występują np. na sąsiednim forcie NHW XX Przekopana). Ewentualnie improwizowane stanowiska dla dział polowych (np. 8 cm lub 10 cm Feldkanone M.63) mogły być osłonięte za pomocą koszy wypełnionych ziemią. Na taką ewentualność wskazuje umieszczenie szańca jako „Feldgeschützemplacement 2” (polowe stanowisko artyleryjskie) w załączniku do projektu wyposażenia w artylerię obiektów Twierdzy Przemyśl z 1909 r.

Dostępność. Zabytek jest dostępny bez ograniczeń.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID Rzeszów, 11.09.2019 r.