jeden z najwspanialszych barokowych pałaców w Polsce i „czerwony”- neogotycką katedrą wzniesioną w ramach rozbudowy kościoła parafialnego w trudnych dla Polski i katolików czasach zaborów.

Historia

Powstanie pierwszej katolickiej świątyni związane jest z rodem Wiesiołowskich, którzy w Białymstoku urządzili swoją główną siedzibę i zbudowali dwór. Murowany kościół wzniesiony w latach 1617-1625 ufundował i uposażył Piotr Wiesiołowski. Budowla powstała w miejscu wcześniejszego, spalonego drewnianego kościoła, ufundowanego również przez Piotra Wiesiołowskiego. Po śmierci Piotra opiekę nad kościołem sprawował jego syn Krzysztof (zm. 1637 r.), potem wdowa po Krzysztofie - Aleksandra, z inicjatywy której kościół został ogrodzony murem z wieżyczkami. W poł. XVIII w. następny właściciel Białegostoku - Jan Klemens Branicki przebudował i wyposażył kościół w duchu barokowym. W latach 1760-1763 Branicki zbudował murowaną, dwukondygnacyjną plebanię, usytuowaną na wschód od kościoła, z dziedzińcem przed fasadą i ogrodem od północy. Po śmierci Jana Klemensa, wdowa po nim, Izabela Branicka zrzekła się w 1806 r. opieki nad kościołem na rzecz ufundowanego przez siebie Instytutu Księży Misjonarzy św. Wincentego a`Paulo. Do 1846 r. kościół znajdował się pod zarządem księży misjonarzy, później księży diecezjalnych. Wzrost liczby katolików i przyłączenie okolicznych wsi sprawiło, że świątynia była za mała, dlatego w końcu XIX w., z inicjatywy ks. Wilhelma Szwarca rozpoczęto starania o budowę nowego kościoła. Władze carskie zezwoliły jedynie na rozbudowę obecnej świątyni. W 1900 r. rozpoczęto budowę kościoła neogotyckiego dostawionego do wschodniej części korpusu starego kościoła, w którym rozebrano prezbiterium i część ogrodzenia. Projekt kościoła wykonał Józef Pius Dziekoński. W 1907 r. budowę ukończono i poświęcono. W 1909 r. przed fasadą kościoła zbudowano neogotycki mur. W 1938 r. podczas regulacji ulic mur ten rozebrano i w celu wzmocnienia wzniesienia zbudowano betonowy mur oporowy ze schodami na osi wejścia do katedry. Na murze ustawiono rzeźby śś. Piotra i Pawła, współcześnie od wsch., także rzeźbę Jana Pawła II.

Opis

Zespół katedralny usytuowany w północno-wschodniej części Rynku Kościuszki, ob. teren przed katedrą nosi nazwę Placu Jana Pawła II. Położony na wzniesieniu ujętym od południa murem oporowym, ze schodami frontowymi w murze i bocznymi od strony wsch. i zachodniej. Schody główne ujęte są figurami śś. Piotra i Pawła. Na murze od wsch. umieszczona rzeźba Jana Pawła II. Najważniejszym elementem zespołu są dwie połączone ze sobą świątynie: usytuowany w zachachodniej części zespołu stary kościół farny (1726), ujęty od zachodu częściowo zachowanym murem z basztą (poł. XVIII), do którego od wsch. przylega monumentalna bryła kościoła neogotyckiego (1907), którego korpus główny ustawiony jest prostopadle do korpusu starego kościoła. We wschodniej części zespołu usytuowana jest dawna plebania, fasadą skierowana na południe, ujęta ogrodzeniem.