Historia

Rozwijające się górnictwo kruszcowe i prężny rozwój ośrodka górniczego spowodowały, że w 1526 roku Jan II Dobry, książę opolsko-raciborski i margrabia Jerzy von Ansbeck nadali przywilej „akt wolności górniczej” dla powstającego miasta. W tym samym roku Tarnowskie Góry uzyskały prawa miejskie. Pierwszy rynek miejski ulokowany był przy świątyni ewangelickiej, późniejszym kościele parafii rzymsko-katolickiej p.w.św.św. Piotra i Pawła- obecny plac Gwarków. Kolejny rynek przesunięto w kierunku wsch., jednak i to miejsce okazało się za małe, a budynki mieszkalne sąsiadowały bezpośrednio z urządzeniami górniczymi: szybami, płuczkami, hałdami. Rozwój miasta sprawił, że w krótkim czasie, po raz kolejny pojawiła się potrzeba wytyczenia nowego rynku. Około poł. XVI w. wytyczono kolejny rynek, który zapewniał odpowiednią przestrzeń i możliwość ulokowania przy nim zarówno obiektów mieszkalnych jak i urzędów.Niedługo po wytyczeniu rynek został wybrukowany, a jego zabudowa trwała aż do XIX wieku.

Budynki mieszkalno-handlowe wznoszone były przez bogatych mieszczan, gwarków (górników), którzy oznaczali je swoimi znakami osobistymi - gmerkami. Pełniły również ważne funkcje reprezentacyjne. Zabudowa zach. pierzei rynku i wylotowej, w kierunku pd.(ul. Gliwicka), łączącej rynek ze starym centrum powstawała w l. 1552-1582 oraz w pocz. XVII w. - 1630 r. kamienica ul. Gliwicka 3. Gruntowne przebudowy budynków przy rynku nastąpiły w pod kon. XIX w., wraz z końcem stagnacji gospodarczej , która spowodowana była schyłkiem górnictwa kruszcowego od przełomu XVII i XVII wieku.

Opis

Ciąg kamienic podcieniowych obejmuje budowle przy ulicy Gliwickiej, wchodzącej w pd.-zach. narożnik rynku (nr 5, 3, 1) oraz przy samym rynku (nr 18 i17) do ulicy Przesmyk. Pierwotnie jeszcze dwie kamienice, za ulicą Przesmyk miały podcienia. Dolne kondygnacje były w formie otwartych arkad z podcieniowym ciągiem komunikacyjnym, skąd prowadziły bezpośrednie wejścia do lokali użytkowych oraz do sieni, w których znajdowały się klatki schodowe poszczególnych kamienic. Osiowość dolnych kondygnacji wyznaczają arkady: w kamienicy ul. Gliwicka 5 - dwie, ul.Gliwicka 3 - trzy, ul. Gliwicka 1- dwie; Rynek 18 - dwie, Rynek 17 - po dwie, w dwóch związanych ze sobą funkcjonalnie częściach budynku, pierwotnie zapewne w dwóch różnych budynkach. Arkady nie mają równej rozpiętości i dostosowane są do szerokości frontu kamienicy. Najwęższą kamienicą jest ta przy ul. Gliwickiej 1, dwuosiowa w poziomie piętra. Sąsiadujące z nią kamienice Gliwicka 3 i Rynek 18 są niemal dwukrotnie szersze i posiadają 4 osie na poziomie piętra. Południowa część kamienicy Rynek 17 i kamienica Rynek 18 mają dwa piętra, pozostałe są jednopiętrowe.

W ciągu podcieni sklepienia kolebkowo-krzyżowe i krzyżowe, w pomieszczeniach usługowych w podcieniach kolebkowe, kolebkowe z lunetami, w jednym - w kamienicy ul. Gliwicka 5 kolebkowe z gurtami. W piwnicach pod kamienicami sklepienia kolebkowo-krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Kamienice Rynek 17 i ul. Gliwicka 13 usytuowano szczytem do ulicy, pozostałe kalenicowo. Dachy kamienic dwuspadowe, więźby dachowe płatwiowo-słupowe, z wyjątkiem kamienicy ul. Gliwicka 5, w której więźba wieszarowo-słupowa.Nad piętrami głównie stropy belkowe, drewniane, w niektórych pomieszczeniach wymienione na nowe żelbetowe. Kamienica ul. Gliwicka 5, narożna z elewacją frontową, z podcieniami od strony wsch. (na odcinku Gliwickiej wybiegającą z Rynku), druga elewacja od strony pd. (odcinek Gliwickiej za jej załomem). Elewacja ta, bez podcieni, jest dziesięcioosiowa, z trójkątnym szczytem, w którym usytuowany jest okulus nad czterema centralnymi osiami. Na poziomie 1 piętra symetrycznie umieszczono dwie nisze z rzeźbami antycznych niewiast. W podcieniu wmurowano w ścianę dwa gmerki. Pierwotnie kamienice wybudowane były w stylu klasycyzmu z elementami renesansu. Po licznych przebudowach zatraciły swoje cechy stylowe i wystrój elewacji. Obecnie tylko na elewacjach kamienic Gliwicka 5, 3 i 1 oraz Rynek 18 zachowały się gzymsy międzykondygnacyjne i obramienia okienne. W kamienicy Rynek 18 pozostały klucze nad łukiem arkad. Bogactwo zniszczonego detalu architektonicznego i wystroju można zobaczyć tylko na starych rysunkach inwentaryzacyjnych, jak np. rysunek kamienicy Rynek 17 z 1915 roku. Z pierwotnego wystroju zachowała się tylko, w szczycie budynku, nisza z figurą św. Floriana. Wg. rysunku z 1915 r. nisza była obustronnie zdobiona bogatym ornamentem wolutowym, pod oknami ulokowane były ozdobne płyciny, boki budynku flankowano pilastrami, a arkady podcieni boniowane.

Obiekty dostępne dla zwiedzających częściowo.

Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 10-12-2015 r.