Historia

Synagoga wybudowana została w 1910 r. na miejscu najstarszej synagogi wielkookiej wzmiankowanej w XVIII w. i naprzeciwko „starej bóżnicy”, która istniała do 1943 r. Nową ufundowano ze składek emigrantów żydowskich w Stanach Zjednoczonych. W czasie działań wojennych w 1915 r. została, podobnie jak całe miasteczko, niemal całkowicie zrujnowana. Projekt odbudowy Wielkich Oczu opracował wraz z zespołem architektów Jan Sas Zubrzycki zaangażowany w proces odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych, a zwłaszcza zabytków. Plany nowej zabudowy nawiązującej do miejscowego budownictwa wraz z projektem synagogi zostały zakończone w 1918 r. Odbudowę synagogi sfinalizowano w 1927 r. głównie dzięki pomocy finansowej Racheli i Elijahu Gottfried z Nowego Jorku, których upamiętnia marmurowa tablica wmurowana we wnętrzu. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali synagogę. Po wojnie wykorzystywana była przez długie lata do celów magazynowych, biurowych i handlowych. Dzięki temu obiekt częściowo wyremontowano wykonując nowe posadzki, malowanie wnętrza, instalacje. Z początkiem lat 90. Spółdzielnia Kółek Rolniczych opuściła budynek synagogi i bez użytkownika stopniowo popadał on w ruinę. Dopiero w latach 2011-2013 przeprowadzono staraniem Urzędu Miasta, miejscowych miłośników zabytków i Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego kompleksowy remont obiektu. Synagogę przeznaczono na bibliotekę i gminne centrum kultury.

Opis

Synagoga usytuowana jest w pd.-wsch. części Rynku, przy głównej drodze miejskiej prowadzącej w kierunku Lubaczowa. Wzniesiona na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, na niskim cokole, o zwartej bryle przekrytej dachem czterospadowym o małym nachyleniu połaci. Elewacje ujęte są w narożach i rozczłonkowane lizenami wspierającymi profilowany gzyms podbudowany fryzem arkadkowym. Elewacja zachodnia – frontowa jest symetryczna względem osi wyznaczonej półkoliście zamkniętym wejściem, nad którym wprowadzono gzyms kostkowy oraz koliste okno z motywem gwiazdy Dawida. Wejście flankują lizeny oraz pary zamkniętych półkoliście okien w dwóch kondygnacjach obiektu, doświetlające pierwotnie babiniec. W elewacji wschodniej, trzyosiowej, z parą małych arkadowych okienek pośrodku, w osiach skrajnych występują duże okna zdwojone o wydłużonych proporcjach. Elewacje boczne synagogi są niemal analogiczne, pięcioosiowe, rozdzielone lizenami. W partii sali modlitw przeprute trzema wysokimi oknami, a w części babińca mniejszymi oknami w dwóch kondygnacjach oraz wejściem w skrajnej osi od. zach. Nad wejściem znajduje się jedno okno, a w drugiej osi okna zdwojone. Od pd. w pierwszej osi ściana ślepa, w drugiej zdwojone okna. Wszystkie otwory okienne i drzwiowe ozdobione są półkolistymi, płaskimi nadokiennikami. Do sali modlitw prowadzi sień z symetrycznie rozmieszczonymi izbami po bokach.  W ścianie zach. występują okna dawnego babińca. Południową ścianę zdobi tablica upamiętniająca małżeństwo Gottfriedów - fundatorów odbudowy synagogi - wykonana z czarnego marmuru, z inskrypcją w języku hebrajskim. Wnętrze dostosowane jest do potrzeb biblioteki.

Oprac. dr Jadwiga Stęchły, OT NID w Rzeszowie, 04-04-2019 r.