Sam kościół należy do realizacji najwyższej klasy łączący w sobie - tak w architekturze i dekorze, jak i w wyposażeniu - cechy baroku i rokoka.

Historia

Początki fundacji jezuickiej w Piotrkowie Trybunalskim dał zapis 700 złp. poczyniony w 1661 r. na ten cel przez Stanisława Pągowskiego. Do miasta jezuici przybyli jednak dopiero w 1677 r. Zakupili tu dwa domy, łaźnie i place w południowej części miasta urządzając rezydencję z zamiarem otworzenia szkoły, dla której powołania w 1678 r. otrzymali aprobatę sejmu. Z kolei budowę murowanej jezuickiej świątyni rozpoczęto w 1698 r. Nieco wcześniej scalono zakupione kamienice i umieszczono w nich szkołę, którą w 1706 r. podniesiono do rangi kolegium. W 1716 r. do budynku dostawiono aptekę. Kolegium spłonęło wraz z miastem w 1731 r., a po 1736 r. odbudował je rektor Ignacy Moszyński. Ten sam pożar objął też nieukończony jeszcze zapewne kościół, który po częściowej odbudowie otwarto już w 1732 r., zaś prace przy jego wznoszeniu i wyposażeniu nie były chyba w pełni zakończone w chwili mającej miejsce w 1773 r. kasaty zakonu jezuickiego. Mimo to w sytuacji rozwoju szkoły rektor Ludwik Skrzyński rozpoczął w 1754 r. budowę nowego kolegium. Prace, które umożliwiła ofiarność koniuszyny koronnej Marianny Dzieduszyckiej i kasztelana krakowskiego Jana Klemensa Branickiego nadzorował budowniczy zakonny opierając je o zewnętrzne, tj. południowe lico miejskiego muru obronnego, przy czym zajął on teren komunalny, a jezuici zobowiązali się w zamian do utrzymania w dobrym stanie dwu miejskich bram. W 1769 r. budowa kolegium została wstrzymana, podjęto ją zaś na nowo już po kasacie jezuitów i przejęciu w 1781 r. całego założenia przez pijarów. W trakcie prac, które pod kierunkiem Prospera Zarębskiego, rektora pijarskiego, a zarazem geometry Jego Królewskiej Mości trwały do 1803 r. wykończone zostało „górne”, tj. drugie piętro budynku. W latach 1813-1816 w budynku nowego kolegium umieszczono lazaret wojskowy, zaś w starym pomieszczono skład medykamentów. Budynki obu kolegiów były później kilkukrotnie remontowane, tak przed 1833 r. kiedy oboma dysponowali zakonnicy, jak i po nim, kiedy nowe kolegium dostało się wpierw w zarząd państwowy, by w 1864 r. po kasacie zgromadzenia pijarów przejść na własność państwa. Najpoważniejszy zakres miały działania podjęte w latach 1893-1900, kiedy to nowe kolegium rozbudowane od północnego wschodu o parterową przybudówkę utraciło większość cech stylowych, a w miejscu zburzonego barokowego frontonu otrzymało, zaprojektowaną przez Feliksa Nowickiego, gimnazjalną kaplicę cerkiewną zwieńczoną górującym nad całym gmachem cebulastym hełmem. Przetrwał on do początku I wojny światowej. Późniejsze prace ograniczały się z reguły do działań prowadzonych we wnętrzach, i jedynie w 1997 r. do wschodniej ściany starego kolegium dostawiono nową klatkę schodową. Do zmian w bryle starego i nowego kolegium nie doszło też w czasie remontu zrealizowanego w 2014 roku.

Opis

Zespół położony jest w południowo-wschodniej części miasta i w części zbudowany w większości obrębie jego murów obronnych, na posesji powstałej z połączenia kilku działek miejskich przylegających do biegnącej wzdłuż muru, lecz w części wzniesiono go na gruncie leżącym już poza zasięgiem umocnień. Budynki klasztorne tworzą wraz z kościołem plan podkowy. Składają się na nią trzy budynki. Pierwszym jest gmach starego kolegium usytuowany w pierzei ograniczającej zespół od północy ul. Pijarskiej, przedłużony od wschodu przez dobudowaną do niego klatkę schodową, i kontynuowany dalej w tym kierunku przez ogrodzenie, które po dojściu do ul. Krakowskie Przedmieście biegnie wzdłuż niej ku południu aż do połączenia z nowym kolegium. Drugim budynkiem jest kościół klasztorny zamykający dziedziniec od północy. Do jego ściany dostawiono skomunikowany z oboma kolegiami budynek mieszczący salę gimnastyczną. Z kolei trzeci gmach zespołu to nowe kolegium usytuowane na całej długości południowej granicy dziedzińca, uzupełnione przystawioną do niego od północnego wschodu przybudówką.

Kościół dostępny w dni świąteczne, w dni powszednie dostępny po uzgodnieniu. Zabudowania kolegiów dostępne od zewnątrz.

Oprac. Janusz Pietrzak, 22.12.2014 r.