Historia

Gmina żydowska powstała w Piotrkowie na mocy przywileju króla Jana III Sobieskiego z 1679 r. Synagogę, drewnianą, zbudowano w 1689r., w 1740r. uległa zniszczeniu. Obok synagogi budynek dawnej szkoły żydowskiej (Bet-Hamidrasz) ufundowany w 1765r. przez Herna Piotrkowera. Na parterze mieściły się sale lekcyjne, na piętrze pomieszczenia sądu rabinackiego i zarządu gminy. W latach 1791-1793 wzniesiona została obecna, duża synagoga, ufundowana przez Mojżesza Kocyna. We wnętrzu zachował się fragment polichromii namalowanej w 1931 r. przez Pereca Wilenberga – lwy podtrzymujące tablice z dziesięciorgiem przykazań.

W czasie II wojny światowej budynek został zniszczony. W latach 1964 - 1966 wyremontowana i zaadaptowana na potrzeby Biblioteki Publicznej. Na mocy porozumienia z Gminą Żydowską, synagoga została w 2000r. zakupiona przez Gminę Piotrków Trybunalski. 

Za synagogą teren cmentarza żydowskiego, czynnego w latach 1689-1795, zniszczonego przez Niemców. Jest to miejsce masowych egzekucji ludności żydowskiej zgromadzonej w pierwszym na ziemiach polskich Getcie utworzonym w październiku 1939r.

Opis

Synagoga położona jest we wschodniej części miasta, ok. 60 m. na wschód od zamku. Na północno-wschodnim narożniku skrzyżowania ulic Wojska Polskiego i Jerozolimskiej. Obiekt stoi w otoczeniu pierzejowej, XIX-wiecznej zabudowy. Elewacja frontowa, zachodnia, w pierzei ulicy Jerozolimskiej. Od północy łącznikiem skomunikowany z budynkiem synagogi dużej. 

Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z ryzalitem na osi elewacji zachodniej. We wnętrzu wtórny podział, poprzeczy, na trzy równiej wielkości pomieszczenia. W ryzalicie klatka schodowa. Podobny układ planu na piętrze. 

Budynek dwukondygnacyjny z nieużytkowym poddaszem. Przykryty dwuspadowym dachem. Ryzalit przykryty osobnym, dwuspadowym dachem, o identycznym nachyleniu połaci jak nad budynkiem głównym. 

Fundamenty budynku z cegły i kamienia na zaprawie wapiennej. Ściany z cegły ceramicznej, pełnej, na zaprawie wapiennej, tynkowane 

Stropy Akermana oparte na ścianach. Więźba dachowa stalowa, z płaskich dźwigarów kratowych. Dach przykryty blachą na rąbek stojący.Schody zabiegowe, żelbetonowe, monolityczne, stopnice z lastriko. Balustrada z pionowych prętów, pochwyt drewniany, profilowany. W pomieszczeniach komunikacyjnych i sanitarnych posadzki lastrico. W pozostałych pomieszczeniach drewniane parkiety. Drzwi drewniane, ramowo-płycinowe, dwu lub jednoskrzydłowe, lakierowane. Wszystkie okna drewniane, zespolone. 

Elewacje gładko tynkowane. 

Elewacja zachodnia – frontowa, wzniesiona na niskim cokole. Jednoosiowa. Gładko tynkowana. W parterze prostokątny otwór wejściowy, w profilowanej opasce. Nad drzwiami odcinek profilowanego gzymsu. Wyżej otwór okienny zwieńczony łukiem pełnym, ujęty płaską opaską prostokątną. W partii poddasza trójkątny szczyt z gładko tynkowanym tympanonem obwiedzionym profilowanym gzymsem.

Elewacja wschodnia, dwuosiowa. W parterze i na piętrze po dwa okna zwieńczone odcinkowo. W partii poddasza trójkątny szczyt z centralnym, prostokątnym otworem okiennym. 

Elewacja południowa, dwukondygnacyjna, sześcioosiowa (oś szósta w ryzalicie). Osie wyznaczone prostokątnymi otworami okiennymi. W ryzalicie blenda po zamurowanym otworze drzwiowym. 

Elewacja północna – o analogicznej kompozycji. Osie w parterze przesłonięte łącznikiem. 

We wnętrzu zachował fragment oryginalnej polichromii.

Obiekt dostępny w godzinach pracy biblioteki. Strona www.

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska, OT NID w Łodzi, 14.05.2020 r.