Historia

Po zakończeniu prac przy wznoszeniu murowanego budynku klasztoru,  przełożony konwentu,  ojciec Tomasz Kotlarski  zajął się organizacją otoczenia  kościoła i klasztoru.  

Dzięki podarowaniu przez rodzinę Karnkowskich dodatkowych gruntów zakonnicy mogli rozbudować bazę socjalno- gospodarczą.

Ojciec Kotlarski zlecił budowę kuźni, browaru, dwuizbowego szpitala dla biednych oraz budynków gospodarczych. Nastąpiło to ok. r. 1748, kiedy zakonnicy przeprowadzili się do nowego budynku.

Materiał do budowy pochodził z wzniesionej „ na gruntach pańskich” cegielni.

Z archiwalnych opisów oraz zachowanych fotografii  wynika, iż rząd budynków ciągnął się od narożnika południowo-zachodniego działki w kierunku wschodnim, wzdłuż ulicy Okólnej. Według  opisu z 1870 r. budynki zajmowały ponad połowę podwórza klasztornego. Od strony południowej Zostały one zintegrowane z murowanym ogrodzeniem, otaczającym działkę klasztorną. 

Składały się z kilku członów o różnym przeznaczeniu: mieściły stajnie, obory,  chlewnie i mieszkania służby klasztornej. 

W spisie z r. 1846 opisywano : „Dom klasztorny postawiony pod kątem roztwartym z cegły palonej  na wapnie kryty gątem całkowicie od podwórza spadkowym a od drogi tylko w połowie. Mieszczący w sobie mieszkania, stajnie i wozownie w pośrodku zaś urządzona wieża, użytkowany , w stanie średnim”. 

Wieżę wieńczyła kopuła pokryta blachą angielską, na jej szczycie umieszczono krzyż. 

Większość pomieszczeń posiadała sklepienia beczkowe i krzyżowe. Podłogi w niektórych były drewniane,  w pozostałych  znajdowała się ubita glina i ceglana posadzka, w stajni wykonano podłogę z bali na legarach. W południowej części (w pobliżu refektarza klasztornego) był umiejscowiony browar, a w południowo- zachodnim narożniku działał dwuizbowy szpital dla biednych.  

Po klęsce Powstania Styczniowego Franciszkanie zostali usunięci z Łagiewnik w ramach represji za pomoc powstańcom. Przez jakiś czas klasztor stał opustoszały, następnie dzięki naciskom mieszkańców utworzono parafię. 

Pozbawione kompleksowej opieki obiekty gospodarcze niszczały, już od lat 70 XIX w., wymagały remontów.  W r. 1890  zanotowano, iż  budynki te są „zniszczone, walące się” . 

Dopiero na pocz. XX w.  doczekały się remontu. W inwentarzu z  r. 1907  wymieniono odrestaurowane budynki gospodarcze: wozownię, stodołę i oborę oraz piętrową oficynę. 

Zapewne w tym czasie rozebrano  większość pozostałych obiektów jako nienadających się już do użytku, resztę zaś w czasie II wojny światowej. 

Po powrocie ojców Franciszkanów do Łagiewnik i zakończeniu prac remontowych przy kościele i klasztorze uznano, że dotychczas istniejące znajdują się za blisko kościoła. W r. 1930 powstały nowe budynki gospodarcze od strony północnej kościoła ( w miejscu obecnego seminarium). 

Od 1755 r. rozpoczęto inwestycję związaną z budową ogrodzenia, prace  przebiegały etapami. Początkowo wzniesiono mur w partii frontowej ( zachodniej) przy kościele, oraz w partii południowej i południowo wschodniej.

W 1763  powstał mur od strony wschodniej i zachodniej klasztoru. Na koniec ogrodzono ogrody;  warzywny i owocowy.

Na dziedziniec klasztorny prowadziły  pierwotnie dwie bramy: od południa  (naprzeciw kaplicy św. Walentego),  od wschodu (na wprost traktu do Piotrkowa). Nad bramą wschodnią wznosiła się drewniana wieża.  Od zachodu kolejna brama prowadziła na teren przykościelny. 

Obecna brama gówna usytuowana naprzeciw fasady kościoła pochodzi z pocz. XX w.  Prowadziły do niej schody lustrzane. Przekształcenie i unowocześnienie głównego wejścia na teren przykościelny nastąpiło w 2009 r. na podstawie zachowanych materiałów ikonograficznych. Skrajna, północna brama jest współczesna. Przebieg ogrodzenia w części północno- wschodniej zmieniał się na skutek przekształceń własnościowych. 

Po zakończeniu I wojny światowej franciszkanie powrócili do Łagiewnik. Odkupili w 1920 r. od barona Heinzla kawałek gruntu, by  powiększyć ogród, który po zakupie zyskał obecnie istniejące ogrodzenie. 

W 1929 podzielono ogród, wytyczając część  klauzurową, dostępną tylko dla zakonników w pobliżu budynku klasztornego. W r. 1938 mur  w części ogrodowej został otynkowany.

Obecny wygląd i zasięg  ogrodzenia pochodzi z 1945, kiedy franciszkanie kolejny raz powrócili po zawierusze wojennej do klasztoru i przeprowadzili remont zniszczonych  i zaniedbanych obiektów. 

Opis 

Zabudowania historyczne są murowane z cegły ceramicznej. Budynki i część ogrodzenia zostały gładko otynkowane.

Na teren wiedzie pięć bram. Trzy od strony zachodniej i południowo- zachodniej mają charakter historyczny, czwarta od północnego- zachodu została wybudowana współcześnie, podobnie jak piąta brama we wschodnim odcinku ogrodzenia. Brama główna, dwuskrzydłowa znajduje się na wprost wejścia do kościoła. Wiedzie do niej współczesny podjazd, który zastąpił pierwotne czterobiegowe lustrzane schody o biegach łamanych pod kątem prostym. Schody zabezpieczone były metalową balustradą. 

W licu muru widoczne są pozostałości najstarszej bramy usytuowanej niegdyś na wysokości zachodniego skrzydła klasztoru. Wiodły do niej proste jednobiegowe schody. Ślady drugiej bramy w postaci wnęki zamkniętej łukiem podpartym dwoma pilastrami zachowały się we wnętrzu południowo- zachodniej ściany budynku gospodarczego. 

Ogrodzenie zespołu klasztornego w Łagiewnikach powstawało wieloetapowo, co uwidocznione jest zarówno w wysokości jego poszczególnych odcinków, jaki i sposobach jego zabezpieczenia i wykończenia tynkami. Najpóźniej wzniesione części ogrodzenia to: partia znajdująca się od strony północno- zachodniej wzdłuż ul. Przyklasztorze, fragment wzdłuż drogi prowadzącej w kierunku cmentarza rzymsko- katolickiego, oraz północny fragment części wschodniej ogrodzenia. Powstały one po 1918 r., po zakupieniu i przejęciu przez Franciszkanów terenów pozwalających powiększyć ogród klasztorny od północy. Ogrodzenie ograniczające ten teren jest niskie, częściowo otynkowane tynkiem cementowym od strony zewnętrznej w części zachodniej. Tynk pokrywa także narożnik północno- zachodni. Od wewnątrz ogrodzenie nie jest otynkowane, a jego powierzchnia opracowana została za pomocą wysuniętych przed lico, powtarzających się rytmicznie lizen. Korona ogrodzenia zabezpieczona jest otynkowanym, dwuspadowym zwieńczeniem. W części zewnętrznej, północno- zachodni narożnik zaakcentowany został murowaną, wyższą od ogrodzenia kapliczką z figurą Matki Boskiej. Ogrodzenie od północy pozostało nieotynkowane. Najstarszą część ogrodzenia obejmującą frontową część zachodnią, południowo- zachodnią oraz południową stanowi masywny mur wsparty szkarpami i otynkowany współczesnym tynkiem cementowym. Koronę muru wieńczy zadaszenie z czerwonej dachówki ceramicznej. Powierzchnię zewnętrzna i wewnętrzna jego południowej części opracowana została płycinowo. Koronę muru zabezpiecza otynkowane zwieńczenie lekko wysunięte przed lico muru. Środkowa część tej strefy muru, od zewnątrz, wsparta jest czterema ukośnymi, otynkowanymi szkarpami. Wewnętrzna część zachodniej części ogrodzenia, na wysokości palcu pomiędzy seminarium i budynkiem kościoła i klasztoru również została pokryta tynkiem cementowym i opracowana płycinami zamkniętymi łukami odcinkowymi. Otynkowana jest także od zewnątrz południowo- zachodnia część muru. Od wewnątrz w południowo- wschodniej części widać ślady, które najprawdopodobniej wskazują lokalizację dawnej furtki. Ogrodzenie od wschodu jest nieotynkowane po obu stronach. Jego zwieńczenie stanowi ceglane, otynkowane, dwuspadowe zadaszenie. Wewnątrz zespołu znajdują się dwa niskie, murowane ogrodzenia. Jedno niskie, otynkowane od strony wschodniej kościoła, oddziela część sakralną od ogrodowej, drugie nieco wyższe, nieotynkowane, rozdziela północną i południową część dawnego ogrodu przyklasztornego. 

Budynek gospodarczy wkomponowany w ogrodzenie od strony południowej

Budynek przeznaczony został na świetlicę i stołówkę dla ubogich i dla tych celów zagospodarowano jego wnętrza, które mają charakter współczesny. Zachowany jest kształt budynku i jego wygląd zewnętrzny. Zabudowanie posadowione jest na rzucie wydłużonego prostokąta lekko załamanego w kierunku zachodnim. Jego południowa ściana stanowi jednocześnie część ogrodzenia. Do wnętrza prowadzi dwoje prostokątnych drzwi od południa, poprzedzonych pięcioma stopniami i troje od strony północnej. Od północy usytuowanych jest także czworo dwuskrzydłowych wrót wiodących do budynku gospodarczego, sąsiadującego bezpośrednio ze świetlicą i stołówką od strony zachodniej. Całość przekrytą jest dwuspadowym stromym dachem pokrytym blachą ciętą w prostokąty. Część dachu unosi drewniana więźba o nietypowej konstrukcji płatwiowej z kleszczami w pozycji jętek, bez podziału na wiązary pełne i niepełne. Położenie krokwi z kleszczami nie pokrywa się z położeniem stolców. Kleszcze znajdują się co trzeci wiązar. Część drewnianej więźby zastąpiona została metalową konstrukcją z dwuteowników. Na więźbę prowadzą kręte schody z pełnymi murowanymi policzkami. W północnej części spadku dachu usytuowane są trzy lukarny z prostokątnymi niewielkimi otworami okiennymi. W południowym spadku umieszczonych zostało pięć metalowych wywietrzników w formie pseudo lukarn. Od południa ściana budynku przepruta została dziesięcioma prostokątnymi otworami okiennymi (jedno niewielkie o kształcie prostokąta leżącego znajduje się z brzegu, w zachodniej części ściany. Od strony północnej znajduje się sześć okien o zróżnicowanych kształtach. Przed murem wewnętrznym dwa prostokątne, za nim dwa niewielkie, prostokątne, jedno duże, wielopodziałowe z prostokątnymi szybami oprawionymi w metalowe szprosy i jedno niewielkie półokrągłe.

 Ogrodzenie z zewnątrz dostępne jest bez żadnych ograniczeń. Od wewnątrz możliwe jest do zwiedzenia po wcześniejszym umówieniu w kancelarii parafialnej. 

Oprac. Patrycja Podgarbi, OT NID w Łodzi, 25.09.2019 r.