Świątynia powstała w pocz. XVIII w. i w późniejszych okresach, po zniszczeniach była odbudowywana rozbudowywana i modernizowana. Kościół w Lipsku stanowi przykład niewielkiej murowanej świątyni o cechach barokowych i jest jednocześnie przykładem fundacji szlacheckiej dokonanej jeszcze w XVII w. przez osiadły w Lipsku ród Lipskich i odnawianej staraniem przedstawicieli tego samego rodu w kolejnym stuleciu.

Historia obiektu

Pierwszy kościół w Lipsku powstał zapewne równocześnie z tutejszą parafią w 1625 r. staraniem właściciela miasteczka Samuela Lipskiego. Uposażenia parafii dokonał Andrzej Lipski biskup włocławski i pomorski, a jednocześnie wielki kanclerz koronny. W 1648 r. w czasie najazdu wojsk Chmielnickiego świątynia została doszczętnie zrabowana i spalona. Niedługo później kościół musiał zostać odbudowany, jednak z akt wizytacji biskupiej z 1671 r. dowiadujemy się, że zarówno świątynia jak i jej wyposażenie były w złym stanie. W latach 1701-1713 staraniem kolejnego przedstawiciela rodu Lipskich doszło do odnowienia beneficjum, a także wzniesiono nowy kościół. Była to świątynia w części murowania i w części drewniana, a w kilka lat później dobudowano nową zakrystię.

W wyniku kolejnego pożaru w 1762 r. doszło do całkowitego zniszczenia dachu i części ścian kościoła. Z pożogi ocalała zakrystia, w której przez kolejnych kilka lat odprawiane były nabożeństwa. W rok po pożarze przystąpiono do budowy nowej świątyni (a zapewne odbudowy i rozbudowy z wykorzystaniem pozostałości murów kościoła poprzedniego). Inwentarz z 1774 r. informuje nas, że kościół był w całości murowany z kamienia, ze sklepieniem z cegły oraz z drewnianym dachem pokrytym gontami. Na ścianie frontowej wzniesiono dwie wieżyczki, a nad prezbiterium kopułę. We wnętrzu znajdował się między innymi ołtarz główny i dwa ołtarze boczne, a także organy stojące na drewnianym chórze wspartym na murowanych kolumnach. Z opisu powyższego wynika, ze w owym czasie świątynia uzyskała formę zbliżoną do obecnej. W latach 50. i 60. XIX w. wnętrze kościoła gruntownie wyremontowano, w tym czasie założono również nową kopułę i pokryto ją blachą. W 1869 r. cały kościół pokryto nowym gontem, a w 1886 r. wyremontowano wieże. W dniu 7 czerwca 1889 r. w Lipsku wybuchł pożar i od sąsiednich domów zapalił się dach kościoła. W wyniku pożaru zniszczeniu uległ dach, kopuła oraz wieże. Dzięki pieniądzom uzyskanym z odszkodowania już w następnym roku na całym kościele wykonany był nowy, drewniany dach kryty blachą. W 1890 i 1891 r. wnętrze kościoła otynkowano i ułożono posadzkę z kamienia trembowelskiego. W 1899 r. kościół wewnątrz i z zewnątrz pomalowano. Gruntowny remont wnętrza i elewacji przeprowadzono w 1935 r., a w 1957 r. zelektryfikowano kościół, wymieniono drewniane okna na stalowe i zlecono wykonanie nowej dekoracji malarskiej wnętrza, której autorem był Bronisław Gawlik z Gdyni. W 1973 r. wykonano nowe elewacje na kościele. W ostatnich latach prowadzono bieżące konserwacje, które nie wprowadzają w obiekcie istotnych zmian. Wymieniono okna oraz odświeżono wnętrze i przeprowadzono prace przy elementach wyposażenia.

Opis obiektu

Kościół usytuowany na płaskim terenie w centrum miejscowości; w odległości około 30 metrów na południe od budynku plebanii, w centralnej części kwadratowej działki. Budynek murowany z kamienia i cegły, otynkowany. Bryła świątyni zwarta złożona z kwadratowej nawy i trapezoidalnego prezbiterium zamkniętego od wschodu półokrągłą apsydą. Do korpusu nawowego od zachodu przylega prostokątna kruchta, a od północy i południa dwie kwadratowe wieże. Od północy, na styku nawy i prezbiterium dostawiona obszerna prostokątna zakrystia. Obiekt elewacją frontową zwrócony na zachód. Dach nad korpusem nawowym dwuspadowy, z umieszczoną w kalenicy ośmioboczną wieżyczką na sygnaturkę z arkadowymi prześwitami i cebulastym hełmem, Nad prezbiterium dach dwuspadowy przechodzący płynnie w półstożkowy ponad apsydą. Wieże nakryte dachami czterospadowymi, a kruchta i zakrystia dwuspadowymi. Konstrukcja dachu drewniana, pokrycie z blachy płaskiej, a hełm sygnaturki pokryty blaszanymi, romboidalnymi formatkami. Elewacje z fakturalnym tynkiem (cykliną), podbudowane cokołem wyodrębnionym odsadzką oraz urozmaicone prostym detalem architektonicznym. Otwory okienne w korpusie głównym i prezbiterium prostokątne zamknięte łukiem. Drzwi zewnętrzne i wewnętrzne w całym obiekcie oraz okna w zakrystii i kruchcie prostokątne. Elewacja frontowa (zachodnia) symetryczna, trójosiowa, jednokondygnacyjna, z kruchtą na osi, zwieńczona wysokim szczytem. Fasada ujęta po bokach nieznacznie wysuniętymi wieżami, zaś jej centralna oś zaakcentowana zdwojonymi pilastrami. Skrajna oś od północy (elewacja wieży) dwukondygnacyjna z blendami, w których ustawione figury. Druga i czwarta oś od północy ślepe; w osi środkowej oraz skrajnej od południa półokrągłe okna górą zamknięte łukiem. Kruchta zwieńczona trójkątnym szczytem z tympanonem wypełnionym mozaiką wyobrażającą Matkę Bożą Nieustającej Pomocy, po bokach której dwie inskrypcje: //MATKO NASZA / NAJLEPSZA// oraz //POMAGAJ NAM / NIEUSTANNIE //. Szczyt fasady o dwóch kondygnacjach oddzielonych od siebie gzymsem. Dolna kondygnacja o pulpitowych spływach, z centralnym polem wydzielonym zdwojonymi pilastrami, wewnątrz którego prostokątna blenda zamknięta górą nadwieszonym łukiem, z malowanym przedstawieniem św. Andrzeja Apostoła. Górna kondygnacja w formie trójkątnego naczółka z profilowaną archiwoltą wydzielającą półokrągłą płycinę, wewnątrz której wykreślony po łuku napis: //GLORIA IN EXCELSIS DEO//. W zwieńczeniu szczytu metalowy krzyż. Elewacja boczna (południowa) asymetryczna sześcioosiowa, jednokondygnacyjna, złożona z południowej elewacji kruchty (pierwsza oś od zachodu), wieży (druga oś od zachodu) nawy i prezbiterium. W partii kruchty elewacja znacząco niższa, z małym prostokątnym okienkiem na osi; wieża, a prezbiterium od nawy wyodrębnione niewielkim uskokiem. Otwory okienne nawy i prezbiterium silnie rozglifowane. Elewacja boczna (północna) asymetryczna, pięcioosiowa, jednokondygnacyjna, złożona z północnej elewacji kruchty (pierwsza oś od zachodu), wieży (druga oś od zachodu), fragmentu elewacji nawy, zakrystii i fragmentu elewacji prezbiterium. Wystrój i artykulacja elewacji nawy i prezbiterium analogiczne do elewacji południowej z wyjątkiem braku jednej osi okiennej w partii prezbiterium. W pierwszej osi od zachodu (kruchta) drzwi, druga oś od zachodu (wieża) dwukondygnacyjna. Elewacja zakrystii symetryczna, trójosiowa, jednokondygnacyjna, z usytuowanym na osi gankiem wejściowym z trójkątnym szczytem ozdobionym mozaiką z herbem papieskim. Elewacja tylna (wschodnia) asymetryczna, jednokondygnacyjna, czteroosiowa z wystrojem analogicznym jak w elewacjach pozostałych. W pierwszej osi od południa znacznie cofnięta stanowi elewację wieży. W drugiej osi od południa zaokrąglona z kolistą blendą stanowi elewację apsydy; w trzeciej osi ślepa stanowi elewację zakrystii, a w czwartej z otworem wejściowym stanowi elewację ganku przy zakrystii.

Układ wnętrza korpusu głównego salowy, złożony z otwartych na siebie wnętrz nawy i prezbiterium. Na zachód od nawy niewielka prostokątna kruchta głównego wejścia. Na północ od prezbiterium wejście do obszernej zakrystii złożonej z dwóch pomieszczeń, skąd kolejne drzwi do niewielkiego prostokątnego ganku przy zakrystii. Nawa, prezbiterium i starsza (wschodnia) część zakrystii nakryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami ponadto w na sklepieniu zakrystii skromna dekoracja sztukatorska. W pozostałych pomieszczeniach stropy płaskie, drewniane, otynkowane. Przy ścianie zachodniej nawy drewniany chór muzyczny wsparty da dwóch, masywnych, murowanych kolumnach. Sklepienia oraz ściany nawy i prezbiterium pokryte ornamentalno-figuralną dekoracją malarską (pochodząca z 2. poł XX w.). We wnętrzu kościoła zachowane pełne wyposażenie ruchome z XVIII i XIX w. wraz z osiemnastowiecznymi portretami fundatorów. W zakrystii zachowane historyczne drzwi pochodzące zapewne z 2. poł. XVIII w wraz z charakterystycznymi metalowymi okuciami (zamkiem i zawiasami).

Dostępność obiektu. Zabytek dostępny.

Autor noty: Oprac. mgr Przemysław Gęsiorski, OT NID w Rzeszowie, 18.01.2024 r.