były stale zagrożone najazdami tatarskimi.

Historia obiektu

Pierwotny drewniany dwór obronny w Oleszycach został wzniesiony jeszcze w pocz. XV w. przez rodzinę Ramszów. Ok. 1570 r. dobra oleszyckie zostały przejściowo włączone do domeny monarszej, ale po kilku latach przeszły na własność wojewody ruskiego Hieronima Sieniawskiego. W przywileju lokacyjnym Oleszyc z 1576 r. zapisano, że nowy ośrodek miejski ma powstać na zach. od miejscowego obronnego dworu nazwanego zameczkiem. Założenie dworskie położone było na wzgórzu w miejscu o naturalnych walorach obronnych. Po zniszczeniu i splądrowaniu dworu podczas powstania Bohdana Chmielnickiego w poł. XVII w., został on odbudowany przez Mikołaja Hieronima Sieniawskiego. Prace remontowe obronnego dworu prowadzone były od końca lat 60. XVII w. Budynek dworu znajdował się na wyniosłej platformie ziemnej zabezpieczonej przez dość głęboką fosę wypełnioną wodą i otaczające go fortyfikacje bastionowe w systemie staroholenderskim. W okresie XVIII-XIX w. fosa otaczająca wzgórze, na której stał dwór od strony pd. przedzielona była groblą. W skład fortyfikacji wchodziły obok drewnianego parkanu cztery narożne bastiony i wały ziemne, które od strony pn.-zach. zabezpieczone były dodatkowo przez staw. Umocnienia obronne były modernizowane jeszcze w poł. XVIII w., a ich regularne rozplanowanie na rzucie kwadratu o bokach ok. 80 m. zarejestrowane zostało na mapie topograficznej Galicji z lat 1779-1783. W latach 1741-1743 staraniem Augusta Aleksandra Czartoryskiego wzniesiony został nowy murowany dwór, przybierając formę pałacu, który później stanowił własność Działyńskich, Potockich i Potulickich, a w okresie międzywojennym do Sapiehów. Jesienią 1939 r. budynek pałacu został zajęty przez oddziały Armii Czerwonej, a później jego piwnice były wykorzystywany jako więzienie administrowane przez NKWD. W dniu 22 czerwca 1941 r. pałac należący do Aleksandra Jozafata Sapiehy został najpierw podpalony, a następnie wysadzony w powietrze przez funkcjonariuszy NKWD. Przetrwały jednak fundamenty budynku, murowane piwnice o łącznej powierzchni 145 m² oraz relikty fortyfikacji ziemnych. Wzgórze zamkowe wraz z pozostałościami fortyfikacji ziemnych były przedmiotem badań archeologicznych i prac konserwatorskich w latach 2016-1019 i obecnie dostępne są dla zwiedzających.

Opis obiektu

Pozostałości fortyfikacji ziemnych z okresu XV-XVIII w. położone są na terenie parku dworskiego we wsch. części Oleszyc na lewym brzegu potoku Przerwa. Relikty obwarowań ziemnych znajdują się na wyniosłej monumentalnej platformie ziemnej wzniesionej na rzucie kwadratu o wymiarach ok. 44 x 44 m. W otoczeniu wzgórza zamkowego zachowane są pozostałości wałów ziemnych, które porośnięte są obecnie trawą, a przed rewaloryzacją również roślinnością krzaczastą i licznymi drzewami. Obecnie najlepiej zachowanymi częściami fortyfikacji ziemnych są bastiony od strony pd.-zach. i pd.-wsch. Do innych pozostałości fortyfikacji zaliczyć należy dawną groblę paradną i fosę, która zachowała się od strony pd. i wsch. Pierwotne przedpole fortyfikacji od strony wsch. zajmuje teren, na którym znajdują się pozostałości ogrodów geometrycznych (kwaterowych) rozplanowane na osi bocznej budynku dworu. Dzięki badaniom archeologicznym i pracom konserwatorskim prowadzonym na plateau wzgórza w latach 2016-2019 oczyszczone zostało ono z wtórnych nawarstwień humusu, rozsypisk i roślinności (większości drzew i krzewów), przywrócono pierwotny profil fortyfikacji ziemnych oraz odsłonięto korony murów obwodowych pałacu. Całe założenie można obecnie oglądać z częściowo przeszklonego tarasu widokowego. W ten sposób wzgórze z reliktami dworu w formie trwałej ruiny wraz z otaczającymi go fortyfikacjami posiada obecnie wygląd zbliżony do swej  pierwotnej historycznej formy z epoki wczesnej nowożytności. Stan taki powinien sprzyjać odrodzeniu i utrwaleniu w społeczności regionu pamięci o tym wartościowym obiekcie.

Dostępność obiektu. Zabytek dostępny.

Autor noty: Oprac. dr Andrzej Gliwa, OT NID w Rzeszowie, 30.09.2022 r.