Historia obiektu

Pierwotne założenie dworskie w Oleszycach powstało z inicjatywy rodziny Ramszów z Felsztyna już w 1. ćw. XV w. Ok. 1570 r. po śmierci Piotra Ramsza dobra oleszyckie przeszły na własność Hieronima Sieniawskiego. Po zniszczeniu dworu podczas rebelii kozackiej Bohdana Chmielnickiego został on odbudowany w 3. ćw. XVII w. przez Mikołaja Hieronima Sieniawskiego (zm. 1683). Integralną częścią tego nowego kompleksu dworsko-parkowego był geometryczny ogród kwaterowy w stylu krajobrazowym, który został założony na rzucie zbliżonym do kwadratu na wsch. od siedziby mieszkalnej. Elementem łączącym barokowy ogród z budynkiem dworu był mostek nad fosą przeznaczony dla ruchu pieszego. Wjazd główny do dworu poprzedzony ozdobnym gazonem wiodący przez groblę paradną usytuowany był od strony pd. Ogród posiadał układ geometryczny i złożony był z płaskich, prostokątnych parterów kwiatowych i kwater drzew owocowych, które otoczone były strzyżonymi alejami lipowymi i szpalerami grabowymi. W okresie XIX w. park został znacznie powiększony od strony pn.-wsch., wchłaniając teren zabudowy gospodarczej. W ten sposób park łączył odtąd cechy założenia ogrodowego typu angielskiego w części pd. z regularnym typem parku kwaterowego w stylu francuskim w sektorze pn. Ta druga część założenia zajmowała około 90% całej jego powierzchni. W tej części parku znajdowały się aleje lipowe dominujące zdecydowanie pod względem wysokości i aleje grabowe. Poza regularną kwaterową częścią założenia idąc w kierunku pn.-wsch. na niewielkim wzniesieniu znajdowała się grupa lip tworząca cienistą altanę, w centrum której rósł wiekowy dąb. Na pd. od wspomnianej altany znajdowała się sadzawka, która istniała jeszcze w okresie międzywojennym. Ostatnim właścicielem majątku ziemskiego w Oleszycach był Aleksander Jozafat Sapieha. W 1944 r. założenie parkowe w Oleszycach z pozostałościami zniszczonego całkowicie w czerwcu 1941 r. budynku dworu zostało na mocy dekretu PKWN przejęte na rzecz skarbu państwa. W okresie PRL park był użytkowany przez miejscowy PGR. W centralnej części historycznego założenia parkowego w 4. ćw. XX w. wydzielono działkę, na której wzniesiono budynek mieszkalny i budynki gospodarcze, co znacząco zniekształciło historyczny układ kompozycyjny parku. W latach 2016-2019 na terenie parku prowadzone były prace porządkowe i konserwatorskie w ramach rewaloryzacji wzgórza zamkowego. Przeprowadzono wtedy badania archeologiczne wzgórza i otaczających go fortyfikacji, odtwarzając m.in. dawny układ komunikacyjny. W trakcie prac oczyszczono wzgórze zamkowe z drzew, krzewów, rozsypisk i wtórnego humusu, uporządkowano relikty umocnień obronnych oraz wprowadzono oświetlenie i monitoring całego kompleksu. Na kulminacji wzgórza wzniesiono taras widokowy łącznie z dwoma ciągami schodów terenowych wiodących na koronę murów nieistniejącego w chwili obecnej pałacu. Teren założenia parkowego oczyszczono wówczas z samosiewów, wprowadzono układ alejek, wykonano rekultywację gleby, a także założono trawniki i przeprowadzono prace pielęgnacyjne drzew i krzewów. Przyczyniło się to do ogólnego uczytelnienia pozostałości założenia parkowego.

Opis obiektu

Założenie parkowe z aleją śródpolną położone jest we wsch. części Oleszyc na stoku wzniesienia opadającego w kierunku potoku Przerwa w zakolu drogi publicznej prowadzącej z Oleszyc do Lubaczowa. Pozostałości założenia ogrodowego usytuowane są na osi bocznej nieistniejącego obecnie dworu na wsch. od fortyfikacji stanowiących część ziemnej platformy na której wznosił się dwór, a później pałac. Dawne kwatery ogrodu otoczone są rzędowymi szpalerami złożonymi z lip. Na terenie podzamcza zachowały się częściowo naturalne zbiorowiska drzew liściastych z przewagą lip i dębów. W ramach prac rewitalizacyjno-konserwatorskich prowadzonych w latach 2016-2019 przeprowadzono szeroko zakrojone badania archeologiczne, co objęło swoim zasięgiem również fortyfikacje ziemne. Podczas tych prac odtworzono m.in. układ komunikacyjny istniejący niegdyś wokół wzgórza od strony pd. i wsch., uporządkowano teren założenia parkowego wraz z istniejącą zielenią oraz wprowadzono oświetlenie i monitoring całego kompleksu pałacowo-parkowego. Obecnie teren parku przylegający do wzgórza jest oczyszczony z samosiewów, na którym wytyczono układ alejek, przeprowadzając rekultywację gleby i zakładając trawniki. W nieco dalej położonej części parku przeprowadzono nasadzenia drzew mających w przyszłości nawiązywać do historycznej formy szpalerów istniejących w XIX w. W krajobrazie jest wciąż czytelna aleja śródpolna prowadząca w kierunku Lubomierza, która wysadzona jest kasztanowcami i jesionami.

Dostępność obiektu. Zabytek dostępny.

Autor noty: Oprac. dr Andrzej Gliwa, OT NID w Rzeszowie, 30.09.2022 r.