zamienioną na prawosławną. Na terenie cmentarza znajduje klasycystyczna kaplica oraz kilkadziesiąt nagrobków z XIX i pocz. XX w. prezentujących niemal pełen wachlarz stylów i form występujących w ówczesnej sztuce sepulkralnej.

Historia

Cmentarz został założony w kon. XVIII w. jako wspólny dla ludności wyznania rzymskokatolickiego i greckokatolickiego (unickiego). Po 1875 r., w ramach polityki rusyfikacyjnej, część unicka cmentarza została zamieniona na prawosławną; od 1919 r. całość jest użytkowana jako cmentarza rzymskokatolicki. W l. 30. XX w. cmentarz powiększono w kierunku pd. i zach.; wzniesiono bramę i murowe ogrodzenie od pn. wsch. Na terenie zabytkowej części cmentarza znajduje się klasycystyczna kaplica z 2. ćw. XIX w. oraz kilkadziesiąt nagrobków kamiennych i żeliwnych pochodzących z XIX i pocz. XX w., upamiętniających m. in. miejsca pochówku okolicznych ziemian i innych ważnych postaci związanych z Janowem Podlaskim. W ostatnich dekadach część nagrobków uległa destrukcji wskutek naturalnych procesów niszczenia oraz celowej dewastacji – jak żeliwny, klasycystyczny nagrobek Andrzeja Serwińskiego, właściciela majątku Cieleśnica, z którego skradziono ażurowe tempietto. W 2016 r. powołana została fundacja „Ratujmy Zabytki Janowa Podlaskiego”, mająca na celu generalny remont dawnego kościoła dominikanów pw. św. Jana Chrzciciela oraz renowację nagrobków na cmentarzu parafialnym.

Opis

Cmentarz położony na pd.-wsch. krańcu osady. Najstarsza, zabytkowa, część cmentarza ma formę nieregularnego pięcioboku rozciągającego się na osi pn.-pd., z najkrótszym bokiem od pn., gdzie znajduje się brama cmentarna. Oś kompozycyjną stanowi główna aleja, przy której usytuowana jest kaplica. W tej części teren cmentarza po obu stronach alei nie ma podziału kwaterowego, który występuje w  nowszej, szerszej części pd. Na terenie części rzymskokatolickiej znajduje się największa ilość najstarszych nagrobków, które obecnie sąsiadują z nagrobkami młodszymi oraz współczesnymi. Wśród zachowanych nagrobków i krzyży pochodzących z XIX w. znajdują się przykłady prezentujące niemal wszystkie, najbardziej popularne wzory ówczesnej sztuki sepulkralnej. Są to zarówno nagrobki i krzyże żeliwne, jak i kamienne (głównie z piaskowca).

Większość nagrobków wykonana została przez twórców anonimowych, część jest sygnowana. Dominują nagrobki o cechach neoklasycznych, np.: w formie cippusów (Andrzeja Serwińskiego, zm. 1842, obecnie pozbawiony gloriety w zwieńczeniu; rodziny Małczeńskich z l. 80 XIX w.); stel (nagrobek Tomasza Horocha, zm. 1848); cokołów i kolumn zwieńczonych krzyżem lub urną (Aleksandra Rietha, zm. 1894, sygnowany: Stanisław Gorzelewski, Warszawa); obelisków (Emilii z Romanowiczów Korsakowej, zm. 1884, z czarnego granitu, sygnowany: S[tefan] Bartmański i Ska w Warszawie; Stokowskich z l. 90. XIX w.; Ludwika Bryndzy. zm. 1901). Na cmentarzu znajdują się dwie kwatery grobów rodzinnych, otoczonych żeliwnymi ogrodzeniami, w których umieszczone są żeliwne nagrobki lub krzyże. Należy do nich kwatera braci Serwińskich z poł. XIX w. (z wspomnianym nagrobkiem Andrzeja ) oraz kwatera rodziny Goltzów i Orłowskich z 2. poł. XIX w., z nietypowym nagrobkiem w formie żeliwnego obelisku i dwoma ażurowymi krzyżami o bogatej dekoracji ornamentalnej i figuralnej,  powielającymi typowe wzory znane z innych nekropoli. Stosunkowo liczna grupę stanowią nagrobki z rzeźbą figuralną, z najpiękniejszym przykładem nagrobka doktora Wiktora Maleszewskiego (zm. 1899), z figurą anioła z trąbą, ustawionego na postumencie z głazów i strzaskanych kolumn (sygnowany: P. Pilecki w Warszawie). Plastykę sepulkralną okresu międzywojnia prezentuje nagrobek rodziny Szommerów, l. 20.-30. XX w., z figurą żniwiarki z sierpem będącą alegorią śmierci (wyk. Zakład św. Wojciecha w Warszawie).

W ostatnich latach na terenie cmentarza znacznie zmniejszyła się ilość starych drzew, zastępowanych głównie przez krzewy żywotników. Pojedyncze okazy lip, jesionów, kasztanowców, świerków i brzóz występują w układzie rozproszonym.

Zabytek dostępny.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 12-03-2021 r.