Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół cmentarzy - Zabytek.pl

zespół cmentarzy


cmentarz XVIII w. Częstochowa

Adres
Częstochowa, św. Rocha 79

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Częstochowa, gm. Częstochowa

Zespół cmentarzy św.Rocha należy do najcenniejszych i najlepiej zachowanych tego typu kompleksów w skali regionu.

Jest zarazem najstarszą ocalałą nekropolią Częstochowy, na której spoczywa wiele znaczących i zasłużonych osobistości związanych z historią miasta. Wartość kompleksu wiąże się ponadto z czytelnym i nieprzekształconym historycznym układem, jak również dobrze zachowanymi, zabytkowymi pochówkami, będącymi cennymi w skali regionu przykładami sztuki sepulkralnej od 2. połowy XIX w.

Historia

Cmentarz św. Rocha został założony w 1641 r. z inicjatywy ówczesnego prowincjała OO. Paulinów, Andrzeja Gołdonowskiego, przypuszczalnie w celu grzebania ofiar epidemii i pielgrzymów zmarłych w drodze na Jasną Górę. Wraz z założeniem cmentarza, z inicjatywy ojca Gołdonowskiego wzniesiono w latach 1641-1642 pierwotną, murowaną kaplicę św. Rocha, zniszczoną w 1653 r. w trakcie oblężenia Jasnej Góry przez Szwedów. Na jej miejscu wzniesiono obecny, początkowo jednowieżowy kościół, konsekrowany w 1680 r. Niewielki pierwotnie cmentarz powiększono po raz pierwszy w 1737 r., a w 1767 r. otoczono murem, odbudowanym następnie w 1795 r. po zniszczeniach w trakcie walk związanych z walkami konfederatów barskich. W latach 1783-1785 zrealizowano przebudowę kościoła św. Rocha, w ramach której m.in. wzniesiono nową, dwuwieżową fasadę oraz dostawiono kostnicę, a wnętrza przekryto sklepieniami kolebkowymi. W 1. połowie XIX w. do elewacji frontowej kościoła dobudowano obecną kruchtę. W 1862 r. od północnego zachodu założono niewielki cmentarz ewangelicko-augsburski. W 1898 r. część istniejącego już cmentarza ewangelickiego oraz katolickiego wydzielono na prawosławny cmentarz wojskowy, zlikwidowany następnie w 1919 r. W 1925 r. przy kościele św. Rocha utworzono parafię. Po 1969 r. teren cmentarza powiększano dwukrotnie w kierunku zachodnim. 

Opis

Zespół cmentarzy św. Rocha znajduje się w zachodniej części miasta, u zbiegu ulicy św. Rocha i św. Jadwigi, na obszarze dawnej wsi Częstochówka, przy dawnym trakcie z Jasnej Góry do Kłobucka. Nekropolia, rozlokowana na nieregularnym planie, składa się z trzech odrębnych cmentarzy, tj. największego, rzymsko-katolickiego, ponadto niewielkiego, usytuowanego od strony ul. św. Rocha ewangelickiego oraz cmentarza wojennego od strony ul. św. Jadwigi. Chroniona, historyczna część cmentarza rzymsko-katolickiego składa się z siatki 90 nieregularnych, zróżnicowanych pod względem kształtu i wielkości kwater, z grobami rozlokowanymi w układzie rzędowym. Wejście na cmentarz dostępne jest poprzez dwie bramy, w tym wsch. metalową, ujętą prostym, kamiennym portalem, od strony ulicy św. Jadwigi oraz zach., metalową, od strony ulicy św. Rocha. Najstarsze zachowane nagrobki, usytuowane w najstarszych, rozlokowanych w rejonie kościoła św. Rocha kwaterach, pochodzą z połowy XIX w. oraz 2. połowy XIX w. Poszczególne aleje cmentarne obsadzone są starodrzewem z przewagą tui, dębów, klonów i lip. W północno-wschodniej części cmentarza usytuowany jest kamienny, XVII-w. kościół św. Rocha i Sebastiana. Jest to obiekt nieorientowany, wzniesiony na planie prostokąta z węższym, kwadratowym prezbiterium północno wschodnim oraz niewielkimi, prostokątnymi dobudówkami, w tym: zakrystią przy zachodniej części prezbiterium, dawną kostnicą przy wschodniej części nawy oraz kruchty wejściowej od frontu. W bryle kościoła daje się wyodrębnić jednonawowy, kryty dachem dwuspadowym korpus nawowy, poprzedzony od południowego zachodu dwuwieżową, zwieńczoną sześciobocznymi hełmami z latarniami częścią frontową, nieznacznie węższy i niższy, prostopadłościenny korpus prezbiterium kryty analogicznym dachem, ponadto parterowe, zwieńczone dachami namiotowymi przybudówki zakrystii i dawnej kostnicy oraz kruchty, krytej dachem siodłowym. Wnętrze kościoła z wyodrębnioną, trójprzęsłową częścią nawową, oddzieloną od jednoprzęsłowego prezbiterium półkolistą tęczą, przekryto sklepieniem kolebkowym na gurtach z lunetami. Ściany nawy i prezbiterium urozmaicono przełamanymi pilastrami podtrzymującymi gurty i szwy sklepienne, a płaszczyzny ścian tarczowych półkoliście zamkniętymi otworami okiennymi. Poszczególne elewacje kościoła charakteryzują się oszczędnym, barokowym wystrojem architektonicznym, ograniczonym do niskiego cokołu, uproszczonego, przełamanego belkowania w zwieńczeniu oraz profilowanych opasek okiennych. Frontowa, dwukondygnacyjna, trójosiowa elewacja frontowa podzielona została ponadto za pomocą boniowanych i kanelowanych pilastrów oraz przełamanych gzymsów kordonowych, a także ozdobiona niszami z figurami świętych i wieńczącym, trójlistnym szczytem. W skład zabytkowego wyposażenia kościoła wchodzi m.in. barokowy ołtarz główny z 1. połowy XVIII w., barokowe ołtarze boczne z 2. połowy XVIII w., rokokowa ambona z 2. połowy XVIII w. oraz XVIII-wieczny chór muzyczny. Rozlokowany w północnej części zespołu cmentarz ewangelicki charakteryzuje się rozplanowaniem podporządkowanym siatce alei, odpowiadającej kształtowi cmentarza, wzdłuż których rozmieszczone zostały w układzie rzędowym nagrobki. Dominującym elementem cmentarza jest usytuowana w części północnej, murowana, parterowa, kryta dachem dwuspadowym, neoromańska kaplica grobowa rodziny Franke. Na wyodrębnionym w południowo-wschodniej części cmentarza rzymsko-katolickiego nekropolii wojennej znajdują się mogiły zbiorowe żołnierzy, tj. m.in. uczestników III Powstania Śląskiego, kwatera wojenna 13 mogił zbiorowych żołnierzy niemieckich, austriackich i rosyjskich poległych w latach 1914-1918, a ponadto ponadto groby uczestników Powstania Styczniowego.

Cmentarz otwarty jest codziennie od godzin porannych do zmroku.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 16.09.2014 r.