Historia

Jednonawowa gotycka świątynia zbudowana z wapiennego kamienia łamanego powstała zapewne w 1 poł. XIV w. i wzmiankowana była w najdawniejszych spisach świętopietrza z lat 1325-1327. Składała się wówczas z zamkniętego ścianą prostą prezbiterium i szerszego korpusu, przy prezbiterium, od północy znajdowała się zapewne zakrystia. Przedłużenie prezbiterium z wprowadzeniem trójbocznego zamknięcia można odnieść do wzmianek z 1427 i 1429 r. o wypłacie wynagrodzenia za budowę kościoła w Chrzanowie krakowskiemu murarzowi Mikołajowi Roth. Zapewne w tej fazie budowlanej dobudowano od zach. wieżę-dzwonnicę z przedsionkiem w przyziemiu. W 1641 r. właściciel Chrzanowa Andrzej Samuel Dembiński ufundował swą kaplicę rodową, przybudowując ją od północnego do wschodniego przęsła kościelnego korpusu. Kolejne przekształcenia architektury i wyposażenia kościoła związane były z jego barokizacją i odbudową po pożarach z latach 1646, 1726 i 1748. Gruntowna przebudowa z latach 1912-1914 wg projektu Stanisława Oszackiego, uwzględniającego wymogi konserwatorskie, nadała kościołowi modernistyczne cechy stylowe i dzisiejszy wygląd. Przebudowano także powstałą przed połową XVIII w. wolno stojącą dzwonnicę kamienną.

Opis

Kościół parafialny pw. św. Mikołaja jest obwiedziony kamiennym murem o XV-wiecznym rodowodzie, usytuowany jest przy północno-zachodnim narożniku chrzanowskiego rynku. Jest budowlą modernistyczną nawiązującą do prowincjonalnych gotyckich kościołów małopolskich zachowującą oryginalne gotyckie prezbiterium z zakrystią i nieznacznie przebudowaną barokową kaplicę św. Stanisława. Nowe są pięcionawowy korpus wraz z chórem muzycznym i kaplica południowa. Obydwie kaplice otwarte arkadami do wnętrza, tworzą rodzaj nawy poprzecznej. Na zewnątrz silnie eksponowany jest wątek z kamienia wapiennego, nawiązującego do materiału zastosowanego w budowie gotyckiego prezbiterium. Faktura murów wraz ze szkarpami akcentującymi poszczególne przęsła, ceglanymi szczytami i rozczłonkowującymi je blendażami, ceramicznym pokryciem dachów oraz wysmukłą wieżyczką na sygnaturkę, usytuowaną na skrzyżowaniu korpusu z pseudotranseptem jest wyraźnym nawiązaniem do rodzimej architektury sakralnej. Swojskość i malowniczość - dominujące cechy określające elewację, bryłę i widok na kościół, to zarazem cechy właściwe dla architektury Młodej Polski. Do cenniejszych elementów wyposażenia należą ołtarz główny proj. Franciszka Urbańczyka z 1882 r. z późnobarokowymi rzeźbami pozyskanymi z krakowskiego kościoła Mariackiego i barokowy ołtarz z czarnego marmuru dębnickiego z poł. XVII w. sprowadzony w 1824 r. z Czernej.

Zabytek dostępny.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie, 07.08.2014 r.