Harmonijnie łączy styl klasycystycznej architektury z tradycyjnym bizantyjskim pięciodzielnym układem przestrzennym.

Historia

Cerkiew pw. św. Jana Teologa została wzniesiona w l. 1848-52 kosztem rządu carskiego jako cerkiew garnizonowa. Zbudowana przez Wincentego Łańcuckiego, zapewne wg proj. arch. Ludwika Radziszewskiego, pod nadzorem budowniczego Jana Lasoty. Klasycystyczna, w typie tzw. cerkwi ruskiej. Od 1864 r. funkcjonowała jako świątynia parafialna. Po 1867 r. przy cerkwi wzniesiono dzwonnicę oraz plebanię i budynek gospodarczy. Gruntowanie remontowana w l. 1864-7 (dobudowa kruchty od zach., likwidacja wejść i powiększenie okien w elewacji pn. i pd.) oraz w 1927, 1949 r. i kilkakrotnie po II wojnie światowej, w tym po pożarze w l. 1990-91. Całe założenie poddane kompleksowemu remontowi i rewitalizacji w l. 2012-13.

Opis

Cerkiew wraz z dzwonnicą usytuowana jest na terenie cmentarza cerkiewnego otoczonego murowano-metalowym ogrodzeniem, położonego pomiędzy ul. H. Sienkiewicza, M. Kopernika i J. Młodowskiej. Cerkiew klasycystyczna, w typie cerkwi bizantyjsko-ruskiej. Orientowana. Wzniesiona na planie krzyża greckiego, z niewielką kruchtą od zach. i czterema okrągłymi wieżyczkami wtopionymi pomiędzy ramiona krzyża. Wewnątrz po bokach prezbiterium wydzielone dwa aneksy. Część centralna nakryta kopułą na pendentywach, zwieńczoną potężną cylindryczną latarnią nakrytą cebulastym hełmem. Wieżyczki nakryte mniejszymi kopułkami, z wysokimi latarniami i hełmami o formie nawiązującej do kopuły głównej. Cerkiew murowana z cegły i otynkowana; dwuspadowe dachy i kopuły pokryte blachą. Wewnątrz ramiona krzyża sklepione kolebkowo, otwarte do środka szerokimi, półkolistymi arkadami na gurtach spływających na pilastry toskańskie. Elewacje ukształtowane analogicznie, jednoosiowe, na wysokim cokole, ujęte parami pilastrów toskańskich i zwieńczone trójkątnymi przyczółkami. W elewacjach bocznych wysokie, zamknięte półkoliście okna, umieszczone w arkadowych wnękach; w elewacji wsch. okulus; w fasadzie niewielka kruchta o zaokrąglonych narożach ujętych pilastrami, nad którą półkoliste okno. Latarnia głównej kopuły rozczłonkowana pilastrami toskańskimi, pomiędzy którymi wysokie, zamknięte półkoliście okna w opaskach; latarnie kopułek bocznych przeprute półkoliście zamkniętymi otworami dzwonowymi ujętymi pilastrowymi obramieniami i zwieńczone gzymsami. Wnętrze ozdobione polichromią wykonaną w poł. XIX w. przez mal. Bonawenturę Dąbrowskiego; ikonostas z 3. ćw. XIX w.; ikony na desce z XVIII-XIX w.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 19-11-2018 r.