Historia

Brama Uściługska znajduje się na szczycie Góry Katedralnej w Chełmie po wschodniej stronie Bazyliki Najświętszej Marii Panny. Pierwotnie brama była częścią fortyfikacji otaczających zamek, stanowiła wyjazd w kierunku Uściługa. Początkowo drewniana, w 1616 r. wymurowana z cegły i opoki. 

Po powstaniu klasztoru Bazylianów na Górze Katedralnej, brama zmieniła funkcję na budynek gospodarczy. W XVII w. została zniszczona w wyniku najazdów i odbudowana na przełomie XVII i XVIII w. w duchu baroku. W tym czasie ponownie pełniła funkcje bramy aż do końca XIX w, kiedy zamurowano przejazd a jej funkcja została zmieniona na budynek mieszkalno-gospodarczy. W latach 1886-1891 w pomieszczeniu na drugiej kondygnacji znajdowała się ekspozycja Muzeum Cerkiewno-Archeologicznego. 

W 1937 r. planowano przywrócić przejście bramne łącząc tym samym stare miasto z powstającym osiedlem zwanym dziś "Dyrekcja". Ostatecznie przejazd przywrócono w 1965 roku. W 1998 r. przeprowadzono generalny remont budynku.

Opis

Brama zbudowana na planie prostokąta. Dwukondygnacyjna, murowana, otynkowana. Elewacja frontowa i tylna bliźniacze o wystroju barokowym. Z boków przylegające do niej budynki gospodarcze. Przejście bramne zamknięte łukiem odcinkowym, flankowane parą pilastrów z każdej strony. Pomiędzy pilastrami nisze arkadowe. Kondygnacje oddzielone gzymsem profilowanym. 

Na drugiej kondygnacji w centrum umieszczony obraz w obramieniu, flankowany parami pilastrów, jak w niższej kondygnacji. Zewnętrzne pilastry nawarstwione. 

Szczyt oddzielony gzymsem profilowanym. Na środku szczytu gzymsowane prostokątne obramienie flankowane przez dwa pilastry. Od zewnątrz spływy wolutowe i sterczyny. Całość zwieńczona przerwanym naczółkiem z trójkątną sterczyną po środku. Na sterczynie krzyż. Dach dwuspadowy kryty dachówką. 

W przejściu bramnym sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach. W ścianach pomiędzy gurtami nisze. Na drugiej kondygnacji kaplica.

Zabytek z zewnątrz ogólnodostępny.

Oprac. Jakub Członk, PT NID w Lublinie, 25.05.2020 r.