Jest jedną z  najstarszych drewnianych cerkwi zachowanych na terenie Lubelszczyzny. Należy do grupy cerkwi 3-kopułowych, określanych na Lubelszczyźnie jako typ bełski, w którym środkowa kopuła jest znacznie większa od dwóch pozostałych. Dzwonnica typu progowego zachowała oryginalną formę i unikatowe detale, w tym wyciętą na nadprożu datę budowy – 1777 r. Jest dziełem warsztatu ciesielskiego wykorzystującego miejscowe tradycje budowlane. 

Historia

Miejscowość Zubowice po raz pierwszy została wymieniona w źródłach w 1483 r., Obecność cerkwi we wsi była notowana w przekazach pisanych od 1564 roku. Obecna cerkiew, według tradycji, powstała w XVII wieku,  w 1732 r.  wzmiankowana jako „Cerkiew sama w dachach potrzebująca repreracyey”. Najpewniej jednak obecny budynek cerkwi pochodzi z XVIII wieku, wzniesiony wraz z budynkiem dzwonnicy w 1777 roku, taka bowiem data została wycięta na nadprożu drzwi dzwonnicy. W 1874 r.  cerkiew funkcjonująca dotąd jako grekokatolicka, została zamieniona na prawosławną. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. rekoncyliowano ją na kościół katolicki. Od 1938 r.  jest kościołem parafialnym. Pierwszy większy remont świątyni miał miejsce w 1951 r. Urządzono  chór muzyczny dzieląc babiniec na dwie kondygnacje oraz dobudowano  zakrystię do północnej ściany prezbiterium. Kopuły i daszki dawniej gontowe, w 1963 r.  przykryto blachą żelazną, a w 1982 r. blachą miedzianą. W 1984 r. został przeprowadzony remont wnętrza świątyni, w czasie którego położono na ścianach wewnętrznych boazerię. Odwodnienie budynku wykonano w 1990 r.  

Opis

Zespół cerkiewny w Zubowicach składa się z cerkwi i dzwonnicy. Położony jest w centralnej części wsi, poza jej zwartą zabudową, 200 m na północ od cmentarza parafialnego, na płaskim terenie, w otoczeniu pól uprawnych. Zespół otacza ogrodzenie  wykonane z drewnianych sztachet rozmieszczonych między murowanymi filarami. Na cmentarzu przycerkiewnym wokół świątyni znajduje się starodrzew składający się z lip.

Dzwonnica stoi po prawej stronie głównego wejścia do cerkwi, w południowo-zachodniej części cmentarza kościelnego. Jest to budynek założony na planie kwadratu, dwukondygnacyjny, jednoprzestrzenny. Został zbudowany z drewna,  o konstrukcji ścian zewnętrznych szachulcowej, z podwaliną wtórną z cegieł. Jest przykryty dachem namiotowym pobitym blachą. Dach z wydatnym profilowanym okapem wieńczy kula z żelaznym kutym krzyżem. Dzwonnicę na wysokości ok. 2 m obiegają soboty – niskie podcienia kryte dachem pulpitowym, wsparte na krokwiach z zastrzałami i łączone tyblami. Powyżej, pod oknami obiega wąski gzyms kordonowy. Elewacje północna i zachodnia są analogiczne – bez podziałów i z pojedynczymi oknami w górnej kondygnacji. Elewacja wschodnia jest symetryczna, jednoosiowa z drzwiami  i oknem w górnej kondygnacji umieszczonymi na osi. Elewacja południowa natomiast niesymetrycza, z oknem w górnej kondygnacji  W dzwonnicy są zawieszone dwa dzwony wykonane w Przemyślu w  1958 r.

Dostęp do zabytku ograniczony.

Oprac. Ewa Prusicka, OT NID w Lublinie, 29.07.2020 r.