Przez wieki był główną świątynią diecezji włocławskiej i siedzibą biskupią. Wewnątrz świątyni zachowały się zabytki ruchome wysokiej klasy.

Historia

Kamień węgielny pod budowę kościoła katedralnego we Włocławku, ufundowanego przez biskupa Macieja Golanczewskiego, wmurowano 22.03.1340 roku. Do 1365 r. wybudowano prezbiterium i kaplicę południową. Następca bp Macieja, bp Zygmunt Golanczewski dobudował korpus (bez sklepień) i przykrył go dachem oraz wybudował wieżę północną (do wysokości nawy). Konsekracja katedry miała miejsce 3.05.1411 roku. W latach 1432-1449 przesklepiono świątynię oraz wstawiono maswerki. W 1463 r., dzięki zasobom fundacji bpa Jana Gruszczyńskiego wybudowano szczyt frontowy i zakończono wieżę północną, z kolei wieżę południową budowano do ok. 1530 roku. W 1503 r., dzięki staraniom bpa Krzesława z Kurozwęk dostawiono kaplicę NMP przy południowej ścianie nawy. W latach 1513-1531, podczas urzędowania bpa Macieja Drzewieckiego, powstawał dwuizbowy kapitularz i kaplica południowa pw. św. Marcina, wymieniono dach i wybudowano dwa łuki oporowe przy nawie południowej. W 1541 r., pomiędzy kapitularzem a kaplicą św. Marcina, postawiono kaplicę Zwiastowania. Od 1875 r. trwała przebudowa katedry wg projektu Tadeusza Stryjeńskiego, polegająca na rekonstruowaniu wież. Prace zawieszono, ponieważ stan wykonania projektu oceniono jako niewystarczający. W 1890 r. ponownie rozpoczęto plan przebudowy, tym razem architektem został Konstanty Wojciechowski. Wówczas wykonano m. in.: nadbudowę wież, nowego szczytu, przebicia okien od strony zachodniej; od strony północnej dobudowano rząd kaplic przykrytych wspólnym dachem; wymieniono żebra sklepienne, maswerki, przekuto okna na ostrołukowe, zmieniono detal architektoniczny, wyrównano arkady naw i wymieniono wyposażenie. W 1907 r. papież Pius X nadał katedrze rangę bazyliki mniejszej. Dnia 8.11.1939 Niemcy ograbili świątynię oraz stworzyli w niej składnicę. Po 1945 r. ponownie rozpoczęła pełnić dawne funkcje.

Opis

Katedra we Włocławku znajduje się na wzniesieniu opadającym od strony płd.-wsch. ku dolinie Wisły, od strony zachodniej - ku dolinie rzeki Zgłowiączki. Świątynia orientowana, murowana z cegły, założona na rzucie wydłużonego prostokąta. Korpus - trójnawowy, sześcioprzęsłowy, scalony z ciągiem północnych i południowych kaplic. Nawy oddzielone pięcioma parami masywnych filarów. Filary i ściany przęsła zachodniego - poszerzone. Od strony wschodniej wydłużone prezbiterium z północną i południową zakrystią. Od strony zachodniej (na osi) prostokątna kruchta. Elewacja zachodnia - trójosiowa, symetryczna, z dwiema wieżami na osiach bocznych, opięta niskimi ryzalitami szczytowymi ciągów kaplic. Na osi środkowej - kruchta z ostrołukowym portalem wejścia głównego. Na piętrze kruchty - loggia w arkadzie ostrołukowej, zwieńczonej wimpergą flankowaną sterczynami, balustrada ażurowa. Oś środkowa opięta dwuuskokowymi szkarpami. Partia środkowa z maswerkowym oknem, zakończona czteroosiowym szczytem ze sterczynami. Osie wieżowe o zbliżonym wyglądzie: czterokondygnacyjne, oddzielone gzymsami, w przyziemiu otwory drzwiowe, dwie strefy blend, rozeta, para biforiów, zwieńczone szczytami i ostrosłupowymi hełmami.

Wyposażenie kościoła zwraca uwagę wiernych m.in.: gotyckim, rzeźbionym nagrobkiem bpa Piotra z Bnina (dłuta Wita Stwosza z 1494 r.), obrazem „Wniebowzięcie Matki Bożej” (którego autorstwo przypisuje się mistrzowi Janowi Wielkiemu - 1475 r.), renesansowym nagrobkiem bpa Krzesława z Kurozwęk (1516 r.), brązową płytą nagrobną bpa Jana Karnowskiego (1536 r.), barokowymi stallami z 1683 r. oraz witrażami Józefa Mehoffera (1938 rok).

Zabytek dostępny.

Oprac. Filip Badowski, OT NID w Toruniu, 11-12-2015 r.