Znajdowały się tu dwa grody, dlatego nie do końca jasne są funkcje każdego z nich, choć być może opisywane grodzisko miało charakter militarny i było miejscem stacjonowania załogi wojskowej, a tylko czasowo siedzibą władz administracyjnych. Najstarszy wał z zewnętrzną ścianą w postaci tzw. suchego muru (zbudowaną z łupków gipsowych łączonych gliną), jest jedyną tego typu konstrukcją w Małopolsce. W Polsce znamy zaledwie kilka przykładów zastosowania tej techniki, wszystkie z Dolnego Śląska. Był to natomiast powszechny sposób budowy wałów w Czechach, Morawach i na Słowacji.

Usytuowanie i opis

Grodzisko leży w porośniętym łąkami starorzeczu Nidy, w odległości 410 m na południowo-wschodu od Wiślicy. Grodzisko jest dobrze zachowane i wyeksponowane w terenie, ma w przybliżeniu kształt trójkątny o zaokrąglonych narożach. Wały zachowały się do 3,8 m. Dookoła widoczne są ślady fosy. Jest to założenie jednoczłonowe o powierzchni około 1 hektara.

Historia

Gród został prawdopodobnie wzniesiony na przełomie X i XI wieku. Było to zapewne związane z początkiem panowania piastowskiego w Małopolsce. Gród został zniszczony w trakcie pożaru, być może na skutek najazdu Rusinów i Połowców na Wiślicę w 1135 roku, choć nie ma pewności, który z grodów w Wiślicy (tzw. grodzisko - gród na łąkach czy gród in regia - na kulminacji wyspy miejskiej) został wówczas napadnięty. Na przełomie XIII i XIV wieku, prawdopodobnie w czasach panowania czeskiego w Małopolsce, w związku z walkami Łokietka o Wiślicę, powstał mur kamienny. Nie ma śladów użytkowania grodu w późniejszym okresie. W czasie I wojny światowej znajdowało się tu stanowisko artyleryjskie wojsk rosyjskich. Po wojnie ludność odbudowująca domy, wykorzystywała kamień z muru na grodzisku, który był sprzedawany przez jednego z przedsiębiorców. Stanowisko ucierpiało również na skutek upraw rolnych, prowadzonych tu przez kilka lat do 1929 roku, czyli do utworzenia rezerwatu Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie.

Stan i wyniki badań

Pierwszą informację wraz ze szkicem podał w 1821 roku Henryk Potocki. W 1948 roku inżynier Karol Jastrzębski wykonał pomiary geodezyjne i plan warstwicowy. Badania archeologiczne prowadzili w latach 1949-1960. Włodzimierz Antoniewicz i Zofia Wartołowska, a w latach 1996-1998 Waldemar Gliński. Pierwszy wał został wzniesiony jako nasyp licowany tzw. suchym murem. Później od zewnątrz dostawiono konstrukcję przekładkową. Od zachodu drewniany pomost prowadził do bramy. Wewnątrz odkryto dwadzieścia półziemianek, zbudowanych w większości w konstrukcji słupowej i kilkanaście innych obiektów, w tym budynki gospodarcze, studnię i cysternę. Mur wzniesiono z częściowo ociosanych kamieni i pojedynczych romańskich ciosów (na jednym zachował się znak w postaci greckiej litery π lub λ). Z ciekawszych przedmiotów należy wymienić oprawkę rogową małego noża lub sierpa, z przedstawieniami sześciu popiersi dziewczęcych, interpretowanych jako wiły, czyli panny wodne, stanowiącymi przypuszczalnie wyraz wierzeń pogańskich. Znaleziono także skarb monet, ukryty na przełomie XI i XII wieku w niewielkim naczyniu, w woreczku z grubej tkaniny oraz skarb złotych i srebrnych monet oraz przedmiotów srebrnych, zakopany zapewne w trakcie potopu szwedzkiego.

Dostępność. Zabytek ogólnie dostępny, pod opieką gminy Wiślica. Materiały pozyskane w trakcie badań znajduje się w zbiorach Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Narodowego w Kielcach. Część z nich można oglądać na wystawie w podziemnej trasie turystycznej Muzeum Archeologicznego w Wiślicy. Tam też można zobaczyć multimedialną rekonstrukcję grodu oraz jego makietę.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 30.12.2022 r.

Bibliografia

• Antoniewicz W., Skarb w Wiślicy, „Dawna Kultura”, 1954, t.1, s. 85-91.
• Antoniewicz W., Znaczenie odkryć w Wiślicy, „Silesia Antiqua”, 1968, t. 10, s. 105-115.
• Antoniewicz W., Wartołowska Z., Badania grodziska w Wiślicy, pow. Pińczów w r. 1949, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, 1950, t. 1, s. 73-81.
• Antoniewicz W., Wartołowska Z., Badania grodziska w Wiślicy (pow. Pińczów) w r. 1950,   „Materiały Wczesnośredniowieczne”, 1952, t. 2, s. 45-57.
• Antoniewicz W., Wartołowska Z., Prace wykopaliskowe w Wiślicy w latach 1953 i 1954, „Sprawozdania Archeologiczne”, 1955, t. 1, s. 235-250
• Antoniewicz W., Wartołowska Z., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na grodzisku w Wiślicy pow. Pińczów za lata 1951 i 1952, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, 1956, t. 4, s. 149-161.
• Glińska N., Wczesnośredniowieczna Wiślica. Urbs famosissima in regno lechitarum, „Origines Polonorum” t. XIV, s. 28-33, 161-203.
• Gliński W., Koj. J., Z nowszych badań nad wczesnośredniowieczną Wiślicą, „Slavia Antiqua”, 1999, t. 40, s. 119-150.
• Górna D., Drewniana zabudowa grodu wiślickiego, „Światowit”, 1982, t. 35, s. 129-160.
• Pianowski Z., W sprawie datowania muru obronnego na grodzisku wiślickim, „Sprawozdania z posiedzeń komisji PAN”, 1983, t. 27, s. 7-8.
• Wartołowska Z., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Wiślicy, pow. Pińczów w 1955 r, „Sprawozdania Archeologiczne”, 1959, t. 5, s. 237-250.
• Wartołowska Z., Oprawka rogowa z Wiślicy, „Światowit”, 1962, t. 24, s. 485-492.
• Wartołowska Z., Gród wiślicki, Sprawozdania Zespołu do Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, 1961, s. 31-36.
• Wartołowska Z., Górska I., Graba - Lęcka L., Okulicz Ł., Badania grodziska w Wiślicy w 1956 r., „Sprawozdania Archeologiczne, 1959, t. 7, s. 49-56.
• Ziębińska N., Wczesnośredniowieczna ceramika z badań przeprowadzonych w 1996 roku na grodzisku w Wiślicy, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, 2008, t. 29, s. 37-177.