relikty architektury, st. 4 - Zabytek.pl
Adres
Wiślica, Batalionów Chłopskich, Plac Solny
Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. buski, gm. Wiślica - miasto
Wartość tego miejsca trudno określić abstrahując od legendy, jaka wokół niego powstała. Odkryte tu pod kościołem pozostałości kolistej misy, w powiązaniu z enigmatyczną wzmianką w „Legendzie panońskiej” o ochrzczonym siłą księciu pogańskim, „siedzącym w Wiślech” i w połączeniu z głęboką wiarą, że Wiślica była stolicą państwa Wiślan, dały podstawę do uznania odsłoniętego obiektu za basen, w którym miejscowa ludność została ochrzczona w IX wieku w obrządku słowiańskim. I choć dziś niewiele już pozostało z tamtych ustaleń, miejsce to ciągle budzi żywe emocje i liczne kontrowersje.
Historia
Najstarsza osada funkcjonowała tu w X/XI - połowie XI wieku. Tzw. misa, położona jest na jej reliktach, co określa czas jej powstania na XI wiek. Jednakże istnieją poważne wątpliwości, czy obiekt ten w ogóle istniał w formie kolistej misy. A kościół, wbrew wcześniejszym poglądom na temat jego wczesnej chronologii, sięgającej połowy X wieku, powstał na przełomie XI i XII wieku. Powszechnie uważa się, że była to świątynia pw. św. Mikołaja, o której pisze Długosz. Przy niej był cmentarz, a wokół rozciągała się osada, zapewne targowa, której relikty uchwycono na północ i południe od kościoła. Budowla została rozebrana pod koniec XIII w. przez biskupa Muskatę i odbudowana prawdopodobnie jako świątynia drewniana. W 1325 roku kościół był wymieniany w rachunkach kolektorów papieskich, w 1326 roku w spisie dziesięciny papieskiej, a w latach 1325-1327 w rachunkach Kamery Papieskiej. Po rozebraniu świątyni funkcjonowała tu młodsza faza cmentarza, do momentu budowy w tym miejscu w XIV wieku ulicy.
Usytuowanie i opis
Kościół św. Mikołaja położony był w centrum Wiślicy, na wschód od dzisiejszego rynku, około 25 m na wschód od obecnej kolegiaty, na lekkim spadku terenu, który obniża się w kierunku południowo-wschodnim.
Stan i wyniki badań
Prace w latach 1955-1968 prowadzili Włodzimierz Antoniewicz i Zofia Wartołowska. W 1979 roku Jerzy Gula wraz z Dorotą Górną i Joanną Kalagą wykonał wiercenia tzw. misy, a w 2000 roku odbyły się badania weryfikacyjne pod kierunkiem J. Kalagi. Pozostałości osady zachowały się w postaci warstwy kulturowej i kilku obiektów. Na nich, po północnej stronie kościółka, poniżej jego fundamentów znajdowała się tzw. misa chrzcielna. Było to półkoliste zagłębienie o nieregularnej formie z kruszywa przemieszanego z ziemią. We wnętrzu kościoła śladów południowej części „misy” nie znaleziono. Na północ od niej odsłonięto trapezoidalne tzw. podium, zbudowane z drobnego, białego kruszywa.
Kościółek św. Mikołaja rekonstruowany jest jako mały, jednonawowy budynek z półkolistą, nieco wydłużoną absydą., do którego od południa przylegało prostokątne pomieszczenie, w którym znaleziono dwa groby pod płytami, ułożonymi na poziomie podłogi oraz dwa groby wziemne. Dwa z nich były pochówkami kobiecymi. Wokół kościoła odkryto przykościelne cmentarzysko, w skład którego wchodziło 115 grobów szkieletowych, w większości bez wyposażenia, w tym osiem pochówków podwójnych. Kilka grobów leżało pod płytami, w jednym z nich znaleziono denar książęcy Bolesława Śmiałego, z 1058-1076 roku. Jeden z grobów miał postać sarkofagu. Wyróżniono dwie fazy użytkowania cmentarza: współczesną kościołowi oraz z czasu po jego zniszczeniu. Znaleziono również fragmenty siedmiu zrębowych budynków, które stanowią pozostałość po osadzie, w której leżał kościół św. Mikołaja.
Dostępność: Zabytek dostępny w ramach podziemnej trasy turystycznej Muzeum Archeologicznego w Wiślicy, zmodernizowanej i otwartej dla zwiedzających w 2022 r.
Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 29.12.2022 r.
Bibliografia
- Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej [w:] Cedro J. i inni (oprac.) Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 28.
- Florek M., Przychodni A., Ochrona zabytków archeologicznych [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 200.
- Glińska N., Wczesnośredniowieczna Wiślica. Urbs famosissima in regno lechitarum, „Origines Polonorum” t. XIV, s. 42-45, 268-280
- Kalaga J., Przyczynek do sporu o Wiślicę, „Z Otchłani Wieków”, 1981, t. 47, z. 3, s. 143 - 145.
- Kalaga J., Wczesnośredniowieczne osadnictwo przy ul. Batalionów Chłopskich w Wiślicy, „Światowit”, 1986, t. 36, s. 131 - 174.
- Kalaga J., Gliński W., Tak zwana misa chrzcielna w Wiślicy w świetle nowych badań archeologicznych [w:] Kościół katolicki w Małopolsce, Kielce 2001, s. 37-49.
- Kalaga J., Gliński W., Wiślicka „misa chrzcielna” w świetle nowych badań archeologicznych, Dzieje Podkarpacia, t. V Początki chrześcijaństwa w Małopolsce, Krosno 2001, s. 161-170.
- Leśny J., Uwagi o podstawach chronologicznych misy chrzcielnej w Wiślicy, „Slavia Antiqua”, 1976, t. 23, s. 207-208
- Tomaszewski A., Kolegiata wiślicka. Konferencja zamykająca badania wykopaliskowe., 1965.
- Tomaszewski A., Misy, ale czy chrzcielne? [w:] I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej, 1970, t. III, s. 345 - 347.
- Urbańczyk P., Czy istnieją archeologiczne ślady masowych chrztów ludności wczesnopolskiej?, Kwartalnik Historyczny, 1995, t. 102, z. 1, s. 3-18.
- Wartołowska Z., Wyniki dotychczasowych badań w Wiślicy, „Sprawozdania Zespołu do Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” pt. I Konferencja Naukowa w Warszawie 23 i 24 marca 1960. Referaty i dyskusje, 1962, s. 15-20.
- Wartołowska Z., Wyniki badań prowadzonych w 1961 roku, „Sprawozdania Zespołu do Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” pt. III Konferencja Naukowa w dniach 13 - 14 kwietnia 1962. Sprawozdania z działalność, 1962.
- Wartołowska Z., Dzieje Wiślicy w świetle odkryć archeologicznych, „Sprawozdania Zespołu do Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” pt. V Konferencja Naukowa w Busku Zdroju i Wiślicy 19 - 20 maja 1966. Referaty, 1966, s. 37-52.
- Żurowska K., Kościół św. Mikołaja w Wiślicy na tle romańskich jednonawowych budowli sakralnych, [w:] Grzybkowski A. (red.) Wiślica. Nowe badania i interpretacje, Warszawa 1997, s. 57-60.
Rodzaj: inne
Materiał budowy:
kamienne
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_26_AR.22569, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_AR.19636