Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

relikty architektury, st. 4 - Zabytek.pl

relikty architektury, st. 4


inne X/XI w. – poł. XI w. Wiślica

Adres
Wiślica, Batalionów Chłopskich, Plac Solny

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. buski, gm. Wiślica - miasto

Osada wczesnośredniowieczna przy reliktach romańskiej świątyni stanowi najstarszy układ urbanistyczny Wiślicy.

Wartość tego miejsca trudno określić abstrahując od legendy, jaka wokół niego powstała. Odkryte tu pod kościołem pozostałości kolistej misy, w powiązaniu z enigmatyczną wzmianką w „Legendzie panońskiej” o ochrzczonym siłą księciu pogańskim, „siedzącym w Wiślech” i w połączeniu z głęboką wiarą, że Wiślica była stolicą państwa Wiślan, dały podstawę do uznania odsłoniętego obiektu za basen, w którym miejscowa ludność została ochrzczona w IX wieku w obrządku słowiańskim. I choć dziś niewiele już pozostało z tamtych ustaleń, miejsce to ciągle budzi żywe emocje i liczne kontrowersje.

Historia

Najstarsza osada funkcjonowała tu w X/XI - połowie XI wieku. Tzw. misa, położona jest na jej reliktach, co określa czas jej powstania na XI wiek. Jednakże istnieją poważne wątpliwości, czy obiekt ten w ogóle istniał w formie kolistej misy. A kościół, wbrew wcześniejszym poglądom na temat jego wczesnej chronologii, sięgającej połowy X wieku, powstał na przełomie XI i XII wieku. Powszechnie uważa się, że była to świątynia pw. św. Mikołaja, o której pisze Długosz. Przy niej był cmentarz, a wokół rozciągała się osada, zapewne targowa, której relikty uchwycono na północ i południe od kościoła. Budowla została rozebrana pod koniec XIII w. przez biskupa Muskatę i odbudowana prawdopodobnie jako świątynia drewniana. W 1325 roku kościół był wymieniany w rachunkach kolektorów papieskich, w 1326 roku w spisie dziesięciny papieskiej, a w latach 1325-1327 w rachunkach Kamery Papieskiej. Po rozebraniu świątyni funkcjonowała tu młodsza faza cmentarza, do momentu budowy w tym miejscu w XIV wieku ulicy.

Usytuowanie i opis

Kościół św. Mikołaja położony był w centrum Wiślicy, na wschód od dzisiejszego rynku, około 25 m na wschód od obecnej kolegiaty, na lekkim spadku terenu, który obniża się w kierunku południowo-wschodnim.

Stan i wyniki badań

Prace w latach 1955-1968 prowadzili Włodzimierz Antoniewicz i Zofia Wartołowska. W 1979 roku  Jerzy Gula wraz z Dorotą Górną i Joanną Kalagą wykonał wiercenia tzw. misy, a w 2000 roku odbyły się badania weryfikacyjne pod kierunkiem J. Kalagi. Pozostałości osady zachowały się w postaci warstwy kulturowej i kilku obiektów. Na nich, po północnej stronie kościółka, poniżej jego fundamentów znajdowała się tzw. misa chrzcielna. Było to półkoliste zagłębienie o nieregularnej formie z kruszywa przemieszanego z ziemią. We wnętrzu kościoła śladów południowej części „misy” nie znaleziono. Na północ od niej odsłonięto trapezoidalne tzw. podium, zbudowane z drobnego, białego kruszywa.

Kościółek św. Mikołaja rekonstruowany jest jako mały, jednonawowy budynek z półkolistą, nieco wydłużoną absydą., do którego od południa przylegało prostokątne pomieszczenie, w którym znaleziono dwa groby pod płytami, ułożonymi na poziomie podłogi oraz dwa groby wziemne. Dwa z nich były pochówkami kobiecymi. Wokół kościoła odkryto przykościelne cmentarzysko, w skład którego wchodziło 115 grobów szkieletowych, w większości bez wyposażenia, w tym osiem pochówków podwójnych. Kilka grobów leżało pod płytami, w jednym z nich znaleziono denar książęcy Bolesława Śmiałego, z 1058-1076 roku. Jeden z grobów miał postać sarkofagu. Wyróżniono dwie fazy użytkowania cmentarza: współczesną kościołowi oraz z czasu po jego zniszczeniu. Znaleziono również fragmenty siedmiu zrębowych budynków, które stanowią pozostałość po osadzie, w której leżał kościół św. Mikołaja.

Dostępność: Zabytek dostępny w ramach podziemnej trasy turystycznej Muzeum Archeologicznego w Wiślicy, zmodernizowanej i otwartej dla zwiedzających w 2022 r.

www.muzeum.wislica.pl

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 29.12.2022 r.

Bibliografia

  • Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej [w:] Cedro J. i inni (oprac.) Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 28.
  • Florek M., Przychodni A., Ochrona zabytków archeologicznych [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 200.
  • Glińska N., Wczesnośredniowieczna Wiślica. Urbs famosissima in regno lechitarum, „Origines Polonorum” t. XIV, s. 42-45, 268-280
  • Kalaga J., Przyczynek do sporu o Wiślicę, „Z Otchłani Wieków”, 1981, t. 47, z. 3, s. 143 - 145.
  • Kalaga J., Wczesnośredniowieczne osadnictwo przy ul. Batalionów Chłopskich w Wiślicy, „Światowit”, 1986, t. 36, s. 131 - 174.
  • Kalaga J., Gliński W., Tak zwana misa chrzcielna w Wiślicy w świetle nowych badań archeologicznych [w:] Kościół katolicki w Małopolsce, Kielce 2001, s. 37-49.
  • Kalaga J., Gliński W., Wiślicka „misa chrzcielna” w świetle nowych badań archeologicznych, Dzieje Podkarpacia, t. V Początki chrześcijaństwa w Małopolsce, Krosno 2001, s. 161-170.
  • Leśny J., Uwagi o podstawach chronologicznych misy chrzcielnej w Wiślicy, „Slavia Antiqua”, 1976, t. 23, s. 207-208
  • Tomaszewski A., Kolegiata wiślicka. Konferencja zamykająca badania wykopaliskowe., 1965.
  • Tomaszewski A., Misy, ale czy chrzcielne? [w:] I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej, 1970, t. III, s. 345 - 347.
  • Urbańczyk P., Czy istnieją archeologiczne ślady masowych chrztów ludności wczesnopolskiej?, Kwartalnik Historyczny, 1995, t. 102, z. 1, s. 3-18.
  • Wartołowska Z., Wyniki dotychczasowych badań w Wiślicy, „Sprawozdania Zespołu do Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” pt. I Konferencja Naukowa w Warszawie 23 i  24 marca 1960. Referaty i dyskusje, 1962, s. 15-20.
  • Wartołowska Z., Wyniki badań prowadzonych w 1961 roku, „Sprawozdania Zespołu do Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” pt. III Konferencja Naukowa w dniach 13 - 14 kwietnia 1962. Sprawozdania z działalność, 1962.
  • Wartołowska Z., Dzieje Wiślicy w świetle odkryć archeologicznych, „Sprawozdania Zespołu do Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej” pt. V Konferencja Naukowa w Busku Zdroju i Wiślicy 19 - 20 maja 1966. Referaty, 1966, s. 37-52.
  • Żurowska K., Kościół św. Mikołaja w Wiślicy na tle romańskich jednonawowych budowli sakralnych, [w:] Grzybkowski A. (red.) Wiślica. Nowe badania i interpretacje, Warszawa 1997, s. 57-60.

Rodzaj: inne

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_26_AR.22569, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_AR.19636